Chwasty miododajne - Bodziszek łąkowy

Rośnie na łąkach, jak sama nazwa wskazuje, i kwitnie pięknie od czerwca do lipca. Kwiatki ma niebieskie z różowym unerwieniem. Są one bardzo miododajne i pszczoły chętnie je odwiedzają. 

 

Chwasty miododajne - Mniszek lekarski

Inne nazwy tej rośliny: dmuchawiec, mlecz, męska stałość. Nazw ma wiele i jest u nas bardzo pospolitym chwastem. We Francji jada się jego liście tak jak sałatę. Uchodzi za roślinę bardzo miododajną, ale w innych krajach. U nas uważa się, że nektaru nie daje dużo, ale już od maja dostarcza sporo pyłku. Jest rośliną wieloletnią o korzeniu palowym. 

 

Chwasty miododajne - Komonice

Znane są dwa gatunki tych roślin na naszych łąkach: komonica zwyczajna i komonica błotna. Wydajność ich miodu ocenia się na ok. 15 kg z 1 ha, ale może być i znacznie więcej, bo pszczoły chętnie i gromadnie odwiedzają żółte kwiaty komonicy.

 

Chwasty miododajne - Ognicha, czyli gorczyca polna

Roślinę tę nieraz myli się z łopuchą. Ma bowiem kwiatki bardzo do niej podobne, ale jaskrawo żółte. Nasionka wschodzą tylko na wiosnę. Kwitnie w czerwcu i w lipcu. Nieraz występuje masowo jako chwast w zbożach jarych i wtedy pszczoły mają z niej dobry wziątek. Z 1 ha daje ok. 40 kg miodu

 

Chwasty miododajne - Łopucha, czyli rzodkiew świerzepa

Rośnie na ogół w zbożach jarych i w gryce. Kwiat ma białawy lub jasnożółty. Owocem jest łuszczynka, która łamie się poprzecznie, ale nasienie z niej nie wypada i bardzo długo zachowuje siłę kiełkowania. Dzięki temu, gdy tylko dostanie się pod powierzchnię ziemi zaraz kiełkuje. A potem wschodzi, kwitnie i wciąż pojawiają się nowe łopuchy przez wiele miesięcy od wiosny do jesieni. Najwięcej łopuch kwitnie najpierw w zbożach jarych, potem w gryce, a potem na podorywkach pożniwnych. I... pszczoły mają używanie. Nektar łopuchowy zawiera 50% cukrów i wydziela się obficie, dając 40 kg miodu z 1 ha.  

Chwasty miododajne - Chaber bławatek — modrak

 Modrak tak nieraz tępiony w zbożowych zasiewach, jest bardzo pożyteczny dla pszczół. Przyjmuje się, że wydajność miodu uzyskana z 1 ha bławatków jest taka, jak i koniczyny białej. W czasie posuchy bławatki chronione przez rośliny zbożowe przed wysychaniem, dalej nektarują. A miód z nich zebrany jest po skrystalizowaniu prawie biały, o aromacie migdałów.

 

Chwasty miododajne - Cykoria

Należy ona do rodziny złożonych. Jest rośliną dwuletnią lub wieloletnią i można ją spotkać dziko rosnącą nieomal wszędzie. Swoje dość duże, niebieskie, rzadziej białe lub różowe kwiaty zamyka na noc, by je otwierać wczesnym rankiem. A wtedy zlatują się do nich pszczoły, zbierając jasnoniebieski nektar. Cykoria należy do tych cennych roślin, które obdarzają pszczoły nektarem także i w czasie wilgotnej pogody, a nawet podczas deszczu. Z 1 ha uprawy cykorii pszczoły potrafią wyprodukować ok. 100 kg miodu. 

 

Chwasty miododajne

Tam gdzie brak lasów, kwitnących łąk, a na polach uprawia się tylko zboża i rośliny okopowe, pszczoły muszą się zadowalać kwitnącymi chwastami polnymi. Z tych najbardziej miododajne są: bławatek, łopucha, ognicha świerzbica i osty. Poza tym te chwasty, które akurat występują w dużej ilości, jak np. mlecz, powój, bratki polne, wyka ptasia i inne

 

Miododajne rośliny motylkowe - Lucerna

Tam, gdzie ta roślina się udaje, a muszą to być bardzo żyzne gleby, zasobne w wapno i o dobrym podglebiu jest nieocenioną paszą dla krów. Paszą wysokobiałkową, trwałą, dającą kilka pokosów rocznie, ale... dla pszczół nie bardzo przydatną, szczególnie w naszym klimacie. Przede wszystkim kosi się lucernę przed kwitnieniem, bo wtedy jest najbogatsza w cenne składniki. Jeśli nawet pokos jest spóźniony, to i tak pszczoły z kwiatów lucerny zbierają u nas przeciętnie 24 kg miodu z 1 ha.

 

Miododajne rośliny motylkowe - Inne odmiany koniczyny

Czasem na starych polach koniczynowych powstają tzw. łysiny, czyli miejsca, na których rośliny wymarzły i zmarniały. Wtedy te łysiny obsiewa się zwykle koniczyną białą, inkarnatką lub koniczyną szwedzką. Biała najlepiej znosi suche stanowiska. Inkarnatka, czyli koniczyna krwistoczerwona, jest bardziej wrażliwa na mróz, niż nawet koniczyna czerwona, ale z reguły uprawia się ją, jako roślinę jednoroczną. Koniczyna szwedzka, czyli koniczyna białoróżowa, ginie na suchej glebie, ale świetnie się czuje nawet przy nadmiarze wilgoci. Inkarnatka kwitnie w pierwszym roku po posianiu, pozostałe koniczyny w drugim roku. Masowe kwitnienie koniczyn zaczyna się w początkach czerwca i trwa do ok. połowy lipca. Koniczyny biała i szwedzka są wybitnie miododajne. Biała dostarcza średnio 100 kg miodu z 1 ha, a szwedzka 125 kg/ha. Mniej więcej tyle zapewne dostarcza też miodu inkarnatka, bardzo licznie odwiedzana przez pszczoły.

 

Miododajne rośliny motylkowe - Koniczyna czerwona

Mimo obfitego wydzielania nektaru nie ma dużego znaczenia dla pszczół, gdyż przypomnijmy mają one zbyt krótkie języczki, by dotrzeć do koniczynowego nektaru. A byłoby do czego, bo oblicza się, że wydajność miodu z 1 ha uprawy tej rośliny wynosi 200 kg. Nic też dziwnego, że wokół tych czerwonych kulek kwiatowych kręcą się trzmiele. Ale zdarza się, że i one nie mogą swoimi języczkami sięgnąć do dna rurki kwiatowej. Zirytowane przegryzają rurkę, a wtedy do powstałych otworków zlatują się pszczoły, mogąc dobrać się już do nektaru. Pod koniec lata liczba trzmieli wzrasta i gromadnie zlatują się do drugiego pokosu koniczyny. Wówczas można na koniczynie czerwonej zaobserwować więcej pszczół, niż np. na seradeli. Warto zaobserwować, czy korzystają jedynie z otworków w rurkach kwiatowych, czy też może sięgają języczkiem do dna. Zdarza się bowiem, że drugi pokos koniczyny ma krótsze rurki albo w ogóle pojawiła się odmiana o tak krótkich rurkach kwiatowych, że stała się dostępna dla pszczół. Utrwalenie tej cechy rośliny byłoby wprost błogosławieństwem.

 

 

Miododajne rośliny motylkowe - Serdela

Uprawia się ją na glebach lekkich, bezwapiennych, ale dobrze rośnie i nektaruje tylko w lata przekropne. Siana wiosną wydziela więcej nektaru i pszczoły zlatują się do niej gromadnie. Uprawiana jako międzyplon, kwitnie po żniwach i wtedy nie jest tak miododajna. Ale wtedy pszczoły mogą dzięki niej uzupełniać zapasy zimowe. A ten późny wziątek pobudzą matkę do czerwienia jesiennego. Ciekawe, że nawożenie, choćby tylko popiołem, bardzo zwiększa nektarowanie tej rośliny. 

 

Miododajne rośliny motylkowe - Wyka

Zwykle uprawia się dwa gatunki wyki: ozimą, zwaną piaskową lub kosmatą, i wykę jarą, zwaną też siewną. Niestety, obie wyki mają kwiatki dość głębokie i trudno dostępne dla pszczelich języczków. Ale na ich przylistkach znajdują się tzw. nektarniki pozakwiatowe. I z tego źródła pszczoły otrzymują wcale bogaty pożytek.

 

Miododajne rośliny motylkowe - Nostrzyki

Spotyka się dwa gatunki tej dwuletniej rośliny: żółty, zwany też lekarskim, i biały. Dorastają do 1,5 m wysokości. Bardzo dobrze wytrzymują suszę, zwłaszcza nostrzyk żółty. Oba gatunki rosną nawet na piaskach, a biały również i na podmokłych glebach. Nostrzyk żółty zakwita w końcu maja, a biały w 10 dni później. Kwitnienie masowe trwa do sierpnia, ale kończy się dopiero we wrześniu. Nostrzyki zalicza się do najlepszych roślin miododajnych. Dla roślin dziko rosnących wydajność miodu ocenia się na 200 kg z 1 ha, a dla nostrzyku uprawianego, przy obfitym kwitnieniu, nawet i 600 kg z 1 ha. Nostrzyki nektarują także podczas suszy i upałów, kwitną ok. 2 miesięcy. 

 

Miododajne rośliny motylkowe - Esparceta

Roślina ta nieraz zastępuje inne motylkowe. Rośnie bowiem na glebach wapiennych, kamienistych, dla lucerny zbyt płytkich a dla koniczyny zbyt suchych. Przy tym jest nie tylko odporna na susze, ale i na mrozy. Zakwita w końcu maja i daje z 1 ha ok. 120 kg miodu. Miód ten po krystalizacji staje się jasnożółty i wyjątkowo smaczny. Esparcetę kosi się na siano dopiero po przekwitnięciu pierwszego piętra kwiatków, a właśnie one nektarują najobficiej. Pełną wydajność roślina osiąga w trzecim roku. 

 

Miododajne rośliny wargowe - Inne rośliny wargowe

Do wargowych roślin miododajnych zalicza się też miętę grzebieniastą, pochodzącą z Syberii i kocimiętkę. Obie lubią ziemie urodzajne, bogate w azot. Są bardzo miododajne i oblegane przez pszczoły. Spośród ok. 150 gatunków kocimiętek najbardziej miododajna jest tzw. kocimiętka cytrynowa, nieraz mylona z melisą, gdyż tak jak ona pięknie pachnie cytryną. Zawiera bowiem wonny olejek citral. To ona wydziela nektar od świtu nieomal do nocy, nawet w niesprzyjających warunkach, i to na niej co najmniej dwa razy liczniej pracują pszczoły, niż na innych odmianach i gatunkach tego rodzaju. Marzymięta jest rośliną roczną, a kocimiętka cytrynowa trwałą. Marzymięta kwitnie przez sierpień, a kocimiętka od połowy lipca do końca sierpnia, często już w pierwszym roku po wysiewie. 

 

Miododajne rośliny wargowe - Szałwia lekarska

Jest to roślina wieloletnia, podkrzew balsamicznie pachnący, filcowato owłosiony, dorastający do 70 cm. Suszonego ziela używamy jako przyprawy kuchennej, bardzo popularnej w Anglii, Ameryce, Francji, a także na Półwyspie Bałkańskim, na Krymie, w Azji Mniejszej itd. U nas większym powodzeniem cieszy się szałwia czerwona ogrodowa, której rabatki zdobią ulice miast i miasteczek. Olejek szałwii lekarskiej jest stosowany w perfumerii, jako utrwalacz, liście w lecznictwie, jako doskonały lek do płukania jamy ustnej i gardła. Kwiaty szałwii oprócz słodkiego, wonnego nektaru wydzielają też nieco substancji kleistej, również zbieranej przez pszczoły. Szałwia będąc nieodporna na zimno w Polsce uprawiana jest na ogół jako jednoroczna. Ale istnieje szałwia wieloletnia, zwana ogrodową, bardzo odporna na susze. Kwitnie przez lipiec i sierpień, a kwiaty ma niebieskofioletowe, zebrane w niby-okółki. Lubi gleby zasobne w wapno, ale nieraz rośnie na spulchnionych piaskach, na nasypach kolejowych, zboczach, przydrożach i pastwiskach. I otóż ona należy do roślin pod względem miododajności najlepszych! Dostarcza 650 i więcej kg miodu z 1 ha. Pszczoły nie mogą się od jej kwiatów oderwać. Pracują na nich od świtu do zmroku, także i przy niesprzyjającej pogodzie. Wprawdzie nie nadaje się do innych, niż miododajność, celów, ale jest rośliną trwałą, zakwita już w pierwszym roku po wysiewie i kwitnie obficie z roku na rok. Zwierzęta jej nie jedzą, można ją więc rozmnażać na różnych nieużytkach, sadząc kłącza jesienią. Pszczelarze i... pszczoły bardzo sobie tę roślinę cenią. Najobficiej występuje na stepach w Europie Wschodniej i Azji Środkowej. U nas rośnie dziko w południowych stronach kraju. 

 

Miododajne rośliny wargowe - Mięta pieprzowa

Jest to bylina nieugięta i samowolna, gdyż posadzona w jednym miejscu, na drugi rok wyrośnie gdzie indziej, tam gdzie chce. Jej rozłogowe korzenie szukają dogodniejszych miejsc i np. w małych ogródkach wciąż robią niespodzianki. Ale rośnie bujnie nawet w skrzynce na balkonie. Jej kwiaty wydzielają nektar chętnie zbierany przez pszczoły. Miętowe pola można u nas spotkać nierzadko, tym bardziej, że każdą ilość tego ziela zakupuje chętnie „Herbapol” do wyrobu olejku, używanego w przemysłach: cukierniczym, farmaceutycznym, perfumeryjnym, spożywczym i innych. Ten olejek otrzymuje się z liści mięty, a z kwiatów pszczoły zbierają nektar, którego z 1 ha mogą uzbierać ok. 200 kg. Miód miętowy jest koloru bursztynowego. A swoją drogą świeże liście mięty są doskonałą, zdrową, ułatwiającą trawienie przyprawą do pieczywa, jajek, sałatek, surówek z pomidorów itp.

 

Miododajne rośliny wargowe - Melisa lekarska

Była w Polsce uprawiana, ale przez zielarzy, jako roślina lecznicza albo po kilka krzaczków amatorsko w ogrodach i ogródkach, jako przyprawa. Melisa do tego stopnia przypomina zapachem cytrynę, że np. w sałatkach, może ją z powodzeniem zastępować. Szczególnie silnie pachnie przed i w czasie kwitnienia. Wtedy też przyciąga roje pszczół z okolicy. Pszczoły muszą jednak konkurować z trzmielami. Liliowe kwiaty melisy nie są bowiem łatwo dostępne dla pszczół, a trzmiele bez trudu wybierają z nich nektar. Mimo to i pszczoły potrafią wyprodukować z 1 ha tej uprawy 133 - 200 kg miodu, wyróżniającego się miłym aromatem i delikatnym smakiem.

 

Miododajne rośliny wargowe - Majeranek ogrodowy

U nas łatwiej od pól lawendowych spotkać można pola majeranku, uprawianego po prostu w celach handlowych. Jest to roślina cenna dla pszczół między innymi dlatego, że w czasie posuchy, gdy inne gatunki więdną i żółkną, majeranek pozostaje szarozielony i nadal wydziela nektar. A wydziela go tak dużo, że jest wprost oblegany przez te żądlące owady.

 

Miododajne rośliny wargowe - Lawenda zwykła

Jest to śliczny półkrzew, wyrastający do ok. 60 cm. Kwiaty, osadzone na szczytach pędów w niby-okółkach, mają fioletowoszarą koronę. Cała roślina jest jakby popielatoszarawa, bo i liście mają takie zabarwienie. Lawenda pachnie mocno i pięknie. Na liściach są gruczołki tłuszczowe, stąd po ich roztarciu zapach jest jeszcze silniejszy. Wyrabia się z niej olejki eteryczne, które służą m. in. do produkcji wody kolońskiej i kwiatowej, aromatyzowania mydła itp. Suszonego ziela lub samych liści używa się do perfumowania bielizny, dywanów, a także do przesypywania odzieży zimowej, wełen i futer, gdyż mole unikają tego zapachu, bardziej niż tzw. bagna. Niestety u nas lawendowe pola spotyka się raczej rzadko, choć w cieplejszych stronach mogłaby się ta roślina udawać na szerszą skalę. Tak, jak dobrze rośnie choćby w ogródkach działkowych. Lawenda jest szeroko uprawiana na Krymie, w południowej Francji, w Anglii, Szwajcarii, Danii, Hiszpanii i Ameryce Północnej. Jako dobrą roślinę miododajną bardzo cenią ją pszczelarze.

 

Miododajne rośliny wargowe

Wszystkie „wargowe” są miododajne. Jedne więcej, drugie mniej, ale często „więcej”. Do tej rodziny należą m. in.: lawenda, szałwia, mięta, poziewnik (chwast, występujący po żniwach), jasnota biała, lnica, lwia paszcza, melisa, macierzanka, tymianek i wiele innych. Przedstawimy nieco bliżej tylko niektóre.

 

Miododajne rośliny przyprawowe - Anyż

Niegdyś przyprawa ta była u nas w powszechnym użyciu. Ale dziś trzeba dobrze szukać, aby gdzieś znaleźć ciasteczka anyżki czy wódkę - anyżówkę. Owszem, wiele krajów uprawia anyż na wielką skalę, nie tylko do produkcji rozmaitych likierów, ale i dlatego, że jest równocześnie rośliną miododajną. Jeden kwiatuszek w baldaszku anyżu wydziela 0,5 - 1 mg nektaru, choć trzeba przyznać, że nie wszystkie kwiatki nektar zawierają. Z 1 ha roślina tą potrafi dostarczać 50 - 100 kg miodu. Jak zwykle, chodzi też o owoce anyżku, a tych bez udziału pszczół może być bardzo niewiele. Obecnie największe pola anyżowe znajdują się w Hiszpanii i tam też rośnie odmiana o najdorodniejszych owocach. Średniej wielkości owoce dają odmiany bułgarskie, francuskie i belgijskie, a małe owoce pochodzą z odmian radzieckich.

 

Miododajne rośliny przyprawowe - Hyzop lekarski

Staje się on ostatnio dość modną przyprawą, zarówno na świecie, jak i u nas. Jest przy tym pięknym, ozdobnym półkrzewem, wyrastającym nawet do 1 m wysokości. Ma kwiaty zebrane w niby-okółkach, wyrastających z kątów liści. Są one koloru fiołkowego, rzadziej różowego lub białego. Hyzop widuje się nieraz jako ozdobę skalnych ogródków. Nazwa Hyzop pochodzi od arabskiego azzof, a to znaczy "święte ziele”. Zresztą przetrwała ona do dziś we Francji. Hyzop w swoim długim, bo chyba przedbiblijnym, życiu przechodził przedziwną karierę. Był rośliną świętą, potem leczniczą. Uważano, że oczyszcza fizycznie, moralnie i psychicznie. Potem o nim nieomal całkowicie zapomniano, by wreszcie stał się rośliną ozdobną, a na koniec przyprawową. A jest przede wszystkim doskonałą rośliną miododajną. Przy tym dostarcza miodu najlepszej jakości, bardzo wysoko cenionego przez fachowców i... smakoszy. W XVI w. hyzop musiał być w Polsce dobrze znany, bo ówczesny sławny lekarz, Marcin z Urzędowa, tak pisze m. in. w swoim Herbarzu: „Iyzop  jest ziele znakomite, rzadko kto by go nie miał w swoim ogródku...” . I miód przedni wówczas też był w każdym domu.

Miododajne rośliny przyprawowe - Kolendra siewna

Podobnie do naparu z kminku, działa napar z owoców kolendry. A dla jej uprawy pszczoły są absolutnie niezbędne. Otóż pręciki kwiatów kolendry na jednej i tej samej roślinie dojrzewają wcześniej, niż znamiona słupków. Czyli musi następować tzw. zapylanie krzyżowe. Nic też dziwnego, że wprowadzenie pasieki na plantacje ogromnie podnosi plon. Kolendra tak obficie wydziela nektar, że nieraz można go oglądać gołym okiem na kwiatostanach. Jeden kwiat może dostarczyć ok. 1 mg nektaru. A z 1 ha tej rośliny pszczoły potrafią wyprodukować w sprzyjających warunkach od 100 do często 500 kg miodu. Są one zebrane w baldaszki białe lub jasnoróżowe. Widocznie pszczołom nie przeszkadza dość silny, charakterystyczny dla kolendry zapach pluskwy, który się z niej wydziela przez nieomal cały okres wegetacji, a ustępuje dopiero wtedy, gdy owoce zaczynają brunatnieć. I odtąd, powoli zapach zmienia się na aromatyczny, miły, korzenny. Dojrzałe owoce rozgryzione czy rozgniecione pachną bardzo przyjemnie. Za czasów rzymskich przegryzanie kolendrowych kuleczek należało nieomal do rytuału po ... nadużyciu wina. Nazwa łacińska kolendry Coriandrum pochodzi od greckiego słowa „Koris”, które oznacza pluskwę. W języku rosyjskim pluskwa to kłop, a kolendra to kłopownik. Ale... pszczół to nie obchodzi. Z największą przyjemnością zbierają bogactwo nektaru z jej baldachów.

 

Miododajne rośliny przyprawowe - Kminek

Plantatorzy ziół nieraz zasiewają wielkie pola tą poszukiwaną przyprawą nasienną. Rolnicy również chętnie wysiewają kminek w pola koniczyny czerwonej, gdyż wiedzą, że gdy krowa spasa koniczynę razem z kminkiem, to nie dostanie wzdęcia. Pediatrzy również polecają wywary z kminku dla dzieci, gdy te mają „kłopoty z trawieniem”, tracą apetyt itp. Zresztą dorośli i starsi ludzie też chętnie korzystają z kminkowych naparów. Kminek jest rośliną dwuletnią. Jego kwiaty obfitują w nektar. Z 1 ha kwitnącego kminku pszczoły potrafią wyprodukować i 100 kg miodu. 

 

Miododajne rośliny przyprawowe - Gorczyca biała

Nasiona gorczycy służą do wyrobu musztardy i jako przyprawa do marynat. Mają też znane właściwości lecznicze, są więc surowcem, na którym plantatorom bardzo zależy. W związku z tym zapylanie kwiatów
gorczycy jest wyjątkowo istotne. Gorczyca jest rośliną jednoroczną, która szybko rośnie, dzięki czemu nieraz służy jako poplon, albo też... jako podpórka dla grochu na ziarno. Podtrzymując groch, sama dostarcza również kilkaset kilogramów nasion. Przy tym jest wybitnie miododajna, ale zależy to od pory kwitnienia, a raczej od tego, kiedy została wysiana. Jeśli siejemy gorczycę ozimą, to otrzymujemy najwięcej miodu, bo przeciętnie 152 kg z 1 ha. Jeśli się wysiewa gorczycę w maju, to pszczoły dostarczą z niej ok. 50 kg z 1 ha, a jeśli jako poplon w lipcu to już pszczoły wyprodukują zaledwie 35,6 kg miodu z 1 ha. Niestety u nas rzadko sieje się tę roślinę przed zimą, bo dość łatwo wymarza. Najwięcej gorczycy uprawia się w Poznańskiem i na Dolnym Śląsku, a po trochu i w całym kraju. Na pola gorczycowe nieraz pszczelarze wywożą swoje ule. Należy ona do nielicznych roślin, które dają nektar wieczorami. Miód gorczyczny jest bardzo poszukiwany. Początkowo bladożółty, potem staje się kremowy, o pikantnym smaku i miłym aromacie. W zimie dość szybko ulega krystalizacji.

 

Miododajne rośliny przyprawowe - Arcydzięgiel

Jest to roślina tak dekoracyjna, że można by ją zaliczyć do grupy roślin ozdobnych, ale należy do „owoców warzywnych” lub przypraw. Z łodyg przyrządza się zieloną konfiturę, a z korzenia doskonalą, aromatyczną nalewkę, tzw. dzięgielówkę. Jeden rozrośnięty krzew arcydzięgla, wysoki do 1,5 - 2 m, potrafi wytworzyć baldach kwiatowy tak wielki, jak koło samochodu. Drobniutkie kwiatki dostarczają nektaru i pyłku. Pszczoły z 1 ha arcydzięgla wytwarzają 60 - 300 kg aromatycznego, jasnego miodu. Arcydzięgieł-litwor jest rośliną dwuletnią. Kwitnie w drugim roku. Jest bardzo wysoko ceniony przez pszczelarzy.

 

Cebula

Czy cebula jest warzywem, czy rośliną przyprawową? Pewnie jedno i drugie, ale gdy kwitnie, jest po prostu cebulą zostawioną na nasienie. A pole kwitnącej cebuli to wprost raj dla pszczół. Szczególnie w lipcu kwiatki wytwarzają dużo nektaru. Pszczelarze wiedzą o tym dobrze i nieraz przewożą swoje pasieki na duże plantacje cebuli nasiennej. Korzyść jest obopólna: pszczoły zbierają nektar, dając miód pszczelarzowi, a zapylona cebula, dostarcza dobrych nasion. Pszczoły stanowią 50% owadów zapylających ten gatunek roślin. Wiele roślin w gorące, suche i słoneczne dni przestaje wytwarzać nektar. Ona nektaruje nieomal bez przerwy. Z 1 ha jej uprawy pszczoły mogą zebrać 115 kg nektaru, z czego wyprodukują 70 kg miodu. Czy miód cebulowy pachnie cebulą? Byłoby to przecież nieznośne. Owszem, początkowo wyczuwa się ją i to w smaku, i w aromacie, ale gdy miód postoi jakiś czas, to cebulowe „wtręty” znikają, a miód jest znakomity, bez zapachu, żółty, niezbyt przezroczysty.

 

Midodajne rośliny przyprawowe

Wartość przypraw polega przede wszystkim na tym, że są bardzo aromatyczne. Swoją wonią przyciągają także i pszczoły, które do ich zapachu zlatują się tłumnie. A wiele roślin przyprawowych jest miododajnych.

 

Drzewa, krzewy i krzewinki miododajne - Wierzbówka wąskolistna

Jest to pospolity chwast, o liściach przypominających wierzbowe, skąd nazwa rośliny. Dorasta do 1 - 1,5 m wysokości, a na szczycie łodygi ma karminowe kwiaty, zebrane w stożkowate grona. Spotyka się nieraz jej większe skupiska na porębach leśnych, ale także na usypiskach, żwirowiskach, pogorzeliskach itp. Kwitnie przez lipiec i sierpień. Wydajność miodu z 1 ha wierzbówki dochodzi do 600, a nawet 1000 kg. Pszczoły chętnie zbierają nektar z jej kwiatów, bo jest . gęsty i zawiera ok. 50% cukru.

 

Drzewa, krzewy i krzewinki miododajne - Macierzanka

Jest to bliska krewna wrzosu. I ona też dostarcza sporo miodu, tylko że trudniej znaleźć takie pola macierzankowe, jak pola wrzosowe. A szkoda, bo miód macierzankowy ponoć ma najwięcej witamin spośród wszystkich gatunków. Macierzanka kwitnie od początku lipca do połowy sierpnia i nektaruje bez przerwy, nawet podczas suszy.

 

Drzewa, krzewy i krzewinki miododajne - Wrzos zwyczajny

Kwitnie jesienią liliowo przepięknie i pachnie równie pięknie. Przy tym tworzy nieraz wielkie przestrzenie, tzw. wrzosowiska, i jest nadzwyczaj miododajny. Pszczoły najchętniej odwiedzają wrzosowiska przed południem. A wrzosy dostarczają nektaru od ok. 15 sierpnia aż do późnej jesieni, do przymrozków. W niepomyślne lato tylko wrzos ratuje pasieki przed głodem. Miód wrzosowy jest aromatyczny, ciemny, o ostrym i jakby gorzkawym smaku. Bardzo gęsty, ciągliwy, sprawia sporo kłopotu przy wirowaniu. Jest bardzo poszukiwany, szczególnie do wypieków: pierników, pierniczków, ciastek oraz win.

 

Drzewa, krzewy i krzewinki miododajne - Borówka czarna

Tworzy ona nieraz zwarte obszary, czasem w zacienionych lasach, czasem na polach i zboczach, pełnych słońca. Kwitnie w maju i czerwcu i co ciekawe gdy borówki kwitną w zacienionych lasach, produkują więcej nektaru. Widocznie po to, by przyciągnąć pszczoły, które najwyraźniej wolą „grasować” po nasłonecznionych borówkach. W każdym razie w ciągu dnia pszczoły potrafią z 1 ha kwitnących borówek zebrać do 2,5 kg i więcej miodu. A jest on albo całkiem bezbarwny, albo czerwonawy. Miododajność borówki brusznicy jest niższa

 

Drzewa, krzewy i krzewinki miododajne - Maliny

Krzewy te kwitną dłużej niż porzeczki, w maju i w czerwcu. Są bardzo miododajne. Z malin dzikich, rosnących na zrębach zwartymi grupami pszczoły zbierają nieraz dziennie 2,5 - 5,5 kg miodu z 1 ha. Podobnie jest na plantacjach malinowych, a także na zboczach i w słonecznych jarach porośniętych rozmaitymi odmianami jeżyn, ostrężyn, ostręg, popielic itp. 

 

Drzewa, krzewy i krzewinki miododajne - Porzeczka czarna

Krzew kwitnący mniej więcej w połowie kwietnia. Choć kwiatki ma niepozorne, dostarcza jednak znacznych ilości nektaru. Ale kwitnie tylko 8—10 dni. 

 

Drzewa, krzewy i krzewinki miododajne - Głóg (nie mylić z różą)

W Polsce jest kilka rodzimych gatunków głogu, które można spotkać w jasnych lasach i zaroślach. Nieraz używane są one jako żywopłoty wokół pasiek. Kwitną, zależnie od gatunku, od maja do czerwca. Dostarczają pszczołom mniej więcej tyle nektaru, co drzewa owocowe. W głogowych krzakach lubią się gnieździć ptaki owadożerne, bardzo pożyteczne. W parku spotyka się głóg szkarłatny również korzystny dla pszczół. 

 

Drzewa, krzewy i krzewinki miododajne - Kruszyna i szakłak

Od maja do sierpnia dostarcza nektaru i pyłku kruszyna pospolita, występująca na glebach wilgotnych. Z 1 ha tych krzewów o niepozornych, drobnych kwiatkach, wydzielających nektar bardzo obficie, pszczoły potrafią zebrać 15 - 35 kg miodu. Pod okapem drzew liściastych, na terenach dość wilgotnych rośnie podobny do kruszyny szakłak pospolity. Jego kwiatki produkują sporo nektaru, a miód, który pszczoły z niego przerabiają, jest piękny, żółciutki i nigdy nie krystalizuje.

 

Drzewa, krzewy i krzewinki miododajne - Wierzby

Wierzba iwa jest wprost skarbem dla pszczelarzy i pszczół, bo dostarcza bardzo dużo nektaru i pyłku i bardzo wcześnie. Kwitnie od marca do kwietnia. Z 1 ha nasadzeń tego drzewa pszczoły potrafią zebrać ok. 150 kg miodu. Przy tym jak obliczono nektar z jednego kwiatu zawiera 23,4 - 31 g cukru. Nic też dziwnego, że pszczoły bardzo chętnie ten nektar zbierają, dostarczając z jednej iwy po kilka kilogramów miodu. Wierzba szara, czyli łoza, kwitnie przed pojawieniem się liści, już w marcu i kwietniu, dostarczając głównie nektaru, a niewiele pyłku. Po niej, zresztą również w kwietniu, zakwitają wierzby uszate, dostarczające tak pyłku, jak i nektaru, a następnie, też od kwietnia aż do maja, zakwitają wierzby kruche, dostarczające nektaru i pyłku. Tak więc, nasze skromne wierzby są dobrymi roślinami miododajnymi. I to tym cenniejszymi, że dostarczają pożytku wtedy, gdy o niego trudno, bo wczesną wiosną.

 

Drzewa, krzewy i krzewinki miododajne - Biała akacja (grochodrzew)

W końcu maja kwitnie gronami białych, motylkowych kwiatków. Rośnie na piaskach i zaliczana jest do najlepszych roślin miododajnych. Niestety pszczoły zbierają z niej dużo nektaru tylko w dni prawie upalne, ciepłe i bezwietrzne, a o takie w maju nie zawsze łatwo. 1 ha białej akacji pszczoły potrafią zebrać ok. 1700 kg miodu, naturalnie w dobrych warunkach. U nas jest to raczej niesłychaną rzadkością. 

 

Drzewa, krzewy i krzewinki miododajne - Kasztanowiec

Drzewo to, zwane popularnie kasztanem, kwitnie jak wiadomo w czasie, gdy trzeba się przygotowywać do matury, czyli ok. połowy maja Jego piękne kwiatostany, sterczące w górę, jak dekoracyjne świeczniki, dostarczają nektaru, który zalicza się do najgęstszych; zawiera on ok. 70% cukrów. Nic dziwnego, że kwiatki kasztana są oblegane przez pszczoły. Nieraz spotykamy w parkach kasztanowiec o pięknych, czerwonych kwiatkach. Niestety jako zbyt głębokie i silnie zwarte są one trudno dostępne dla pszczół.

 

Drzewa, krzewy i krzewinki miododajne - Jarzębiny i kaliny

Zalicza się je do całkiem dobrych drzew miododajnych. Jarzębina w okresie kwitnienia (w maju) dostarcza pszczołom spore ilości tak nektaru, jak i pyłku. Miód jarzębinowy jest czerwony/gruboziarnisty, a w sprzyjających warunkach można uzyskać z 1 ha tych drzew 30 - 40 kg miodu. Kalina koralowa daje miodu znacznie mniej, ale też w ilościach nie do pogardzenia, bo ok. 15 kg z 1 ha.

 

Drzewa, krzewy i krzewinki miododajne - Dęby pyłkodajne

Z dużych drzew warto wymienić dęby szypułkowe i bezszypułkowe. Mają one głównie znaczenie jako drzewa dostarczające pszczołom pyłku. Nektaru nie dostarczają.

 

Drzewa, krzewy i krzewinki miododajne - Klony

W dzikim stanie spotyka się u nas 4 gatunki klonów. Klon zwyczajny kwitnie przed zakwitnięciem drzew w sadach i przy dobrych warunkach klimatycznych może dostarczyć pszczołom ok. 200 kg miodu z 1 ha. Klon, zwany jaworem, wymaga urodzajnej gleby i sporo deszczu. Kwitnie 2 - 3 tygodnie później niż poprzedni. Również może dostarczać z 1 ha ok. 200 kg miodu. Klon polny, zwany też paklonem, kwitnie jeszcze później i jest najbardziej miododajny ze wszystkich gatunków. Najwięcej rośnie go w Polsce południowej i zachodniej. Według paklon potrafi dostarczać z 1 ha nawet do 1100 kg miodu. Klon tatarski rzadziej spotykany w dzikim stanie dość często występuje w parkach. Kwitnie w maju, a jego kwiaty są chętnie odwiedzane przez pszczoły.

 

Drzewa, krzewy i krzewinki miododajne - lipy

Lipy produkują wyjątkowo dużo nektaru, o czym zresztą każdy może się przekonać, bo gdy kwitną, pachną „na kilometr”. Naturalnie, że ilość ta nie jest stała. Lipy najwięcej nektaru dostarczają wówczas, gdy mają dobre, pełne słoneczne oświetlenie i wilgotnawą pogodę. Stąd, pszczoły najchętniej odwiedzają te drzewa, rankiem i wieczorem, choć pracują przecież na nich cały dzień. Kwitnienie lip trwa niekiedy tylko 5 dni, ale zazwyczaj 2 do nawet 2 1/2 tygodnia. A ile dostarczają miodu dziennie? Od 3 do 5,5 kg! Taką obfitość potrafią pszczoły wyprodukować z nektaru lipowego tylko wówczas, gdy wszystkie warunki temu sprzyjają. Nie tylko pogoda dopisuje, ale i pszczół jest odpowiednia liczba, czyli roje są silne i zdrowe. Z 1 ha kwitnących lip pszczoły mogą zebrać w odpowiednich warunkach ok. 1000 kg miodu. Z jednego dużego drzewa ok. 10 kg. Spośród gatunków lip krajowych najwcześniej kwitnie lipa szerokolistna, a potem w czerwcu i lipcu lipa drobnołistna. Potem dopiero zaczynają kwitnąć gatunki u nas zaaklimatyzowane, jak lipa srebrzysta, krymska i inne. Drzewa te produkują nektar przez 20 do nawet 80 lat. Miód lipowy jęst delikatny w smaku i zapachu oraz bardzo smaczny. Ma także pewne własności lecznicze. Ale, jak wierny, wiele lip jest skażonych, szczególnie w miastach. W Warszawie piękne aleje lipowe dawałyby mnóstwo miodu, bo drzewa są już duże, rosłe i obficie kwitną, ale motoryzacja zatruła glebę, na której rosną, i powietrze, którym oddychają. Sanepid przestrzega więc przed zbieraniem z nich kwiatów, gdyż są po prostu trujące. Miód z nich również byłby szkodliwy. Na szczęście mamy jeszcze trochę miejsc w Polsce, gdzie nie wszystko jest zatrute.

 

Od nektaru do miodu

Pszczoły jak mówiliśmy najbardziej lubią nektar, w którym jest 56% cukrów. I nie można im się dziwić. Mają wówczas mniej roboty, a więcej miodu. Miód poszyty ma zawsze tylko ok. 20% wody, a więc cały jej nadmiar przyniesiony do ula magazynierki muszą odparować. Jeżeli pszczoły zniosą do ula 10 kg nektaru, w którym jest tylko 20% cukrów, to otrzymują z niego zaledwie 2,5 kg miodu. Jeśli jednak przyniosą nektar o zawartości cukru 50%, to z 10 kg takiego nektaru otrzymają 6,25 kg miodu. W rzeczywistości będzie go jeszcze trochę mniej, bo przecież magazynierki, w czasie odparowywania nektaru, też muszą się odżywiać. W większości rośliny zaczynają wydzielać nektar, gdy powietrze ogrzeje się do 10°C, ale najobficiej „nektarują” w temperaturze powietrza 16 - 28°C. Podczas upałów nektarowanie maleje, a gdy upał przechodzi w kanikułę i temperatura wynosi ponad 35°C, ustaje całkowicie. Poza tym rośliny nie lubią, gdy powietrze jest zbyt suche, a nektarują intensywniej przy aurze wilgotnej, parnej, ale i słonecznej. Można zaobserwować, że np. pszczoły obsiadają tłumnie słoneczną część kwitnącego drzewa, a tej jego części, która jest zacieniona jakby unikają. Najgorszy wpływ na nektarowanie ma silny wiatr, zwłaszcza zimny lub suchy i gorący. Kwiaty potrafią wtedy w ogóle nie wydzielać nektaru, a i pszczoły nie dają rady odbywać lotów. Doświadczeni pszczelarze wiedzą, że w pewnym stopniu człowiek też może wpływać na ilość wydzielanego nektaru. Otóż, nawożenie fosforowe i potasowe zwiększa tę zdolność u wszystkich roślin. Niektóre, jak np. koniczyna biała, wymagają jeszcze dodatku wapnia. Gryka dostarcza najwięcej nektaru na glebach piaszczystych, lipa na urodzajnych, żyznych, lucerna  na wapiennych itp. Kolejność rozwijania się kwiatów na roślinie też wpływa na ich nektarowanie. Kwiaty wczesne wydzielają więcej tej substancji niż rozwijające się później. Stąd prosty wniosek na pole rośliny miododajnej można przywozić pasiekę nawet tuż przed rozpoczęciem kwitnienia. Niektóre kwiatki mają nektarniki schowane. Na przykład w męskim kwiatku dyni znajduje się komora, wysłana tkanką nektaronośną o grubości 1 mm. Produkuje się w niej dziennie ok. 400 mg nektaru. Z 2500 takich kwiatków powstanie 1 kg nektaru. U lipy nektarniki są położone we wklęsłych działkach kielicha kwiatu zwisającego w dół, dzięki czemu nektar znajduje się jakby pod daszkiem. I do tego jeszcze gęsty niby-grzebyk ze sztywnych włosków chroni go przed ściekaniem na ziemię. U fiołka nektar jest schowany w ostrodze, która niejako wystaje do tyłu. Ale w wielu kwiatach nektarniki są odkryte, dostępne dla wszystkich owadów, ale i łatwe do wypłukiwania przez deszcze. Do tych roślin należą: gryka, która produkuje przecież dużo nektaru, a także i kolendra  bardzo nektarodajna, pasternak i arcydzięgiel. Z tego wszystkiego nasuwa się wniosek, jak bardzo skomplikowaną sprawą jest wydajność miodu z pasieki. Zależy przecież od tylu zmiennych czynników. Podobnie zresztą jak z nektarem jest z innymi pożytkami z ula, a więc z kitem i woskiem. Przedstawmy teraz najrozmaitsze pospolite rośliny i drzewa i spójrzmy oczami pszczelarza. Bo bez bazy pokarmowej nawet pszczoły nie będą miały miodu

 

Kalendarz kwitnienia

Doświadczeni pszczelarze notują, kiedy jakie rośliny w ich okolicy zakwitają. Poza tym umieją obliczyć, ile nektaru i skąd pszczoły będą mogły zebrać. Naturalnie, że będą to dane orientacyjne, ale ogromnie ułatwiające pracę i opiekę nad pszczołami. Może przecież zaistnieć potrzeba dokarmiania pszczół w czasie, gdy nie mają pożytku. I na to trzeba być przygotowanym. Obserwując pszczoły, łatwo się zorientować, że na jednych roślinach „pracują” one cały dzień, a na innych tylko w pewnych godzinach. Rośliny bowiem wydzielają nektar niejednakowo w ciągu całego dnia. Na kwiatach lipy np. pszczoły potrafią pracować przez cały dzień, a nawet ich liczba po południu zwiększa się. Widocznie te drzewa wydzielają nektar w ciągu całego dnia, a po okresie największego nasłonecznienia ilość ta zwiększa się. Tymczasem na łanie gryki przed południem aż szumi od pracujących pszczół, a po południu cisza, może nie być ani jednego owada. Są też inne rośliny, na których można obserwować przez cały dzień jednakową liczbę pszczół wciąż pracujących. Należą do nich śnieguliczka, żmijowiec, ogórecznik, przegorzan i trojeść. Doświadczeni pszczelarze obserwują swoje pszczoły. Jeśli chętnie i nieomal masowo odwiedzają jakąś roślinę, to znaczy, że ma ona bogactwo nektaru. Liczba lotnych pszczół w ulu wynosi przeciętnie 25 000. Można sobie obliczyć ile ich przylatuje na 1 m2. Jeśli np. na 1 m2 seradeli pracują 2 pszczoły, to na 1 ha będzie ich pracowało 20 000, czyli taka plantacja zatrudni prawie cały rój. Ale obliczyliśmy, że na 1 m2 facelii lub żmijowca pracowało 40 pszczół, a więc 1 ha facelii lub żmijowca wystarczy dla zebrania nektaru dla 400 000 pszczół, czyli dla 16 pni. Jeśli ten 1 ha facelii zakwitł wiosną, gdy pnie są jeszcze słabe i mają tylko połowę tej liczby lotnych pszczół co latem, to może wystarczyć na pokarm i dla 30 pni.

 

Nektar nektarowi nie równy

Sprawa nie jest prosta, bo nie tylko różne rośliny dostarczają różnych ilości nektaru, ale i sam nektar może być bardzo rozmaity. Nieraz bywa w nim tylko 5% cukru, a reszta to woda, składniki mineralne i inne, ale są i nektary, zawierające nawet do 70% cukru. W dużej mierze zależy to od gatunku rośliny, ale i od przebiegu pogody w czasie kwitnienia. Pszczoły najlepiej lubią zbierać nektar wtedy, gdy jest w nim 56% cukrów. Gdy nektar zawiera mniej niż 5% cukru pszczoły nim gardzą i w ogóle go nie zbierają.

 

Rośliny miododajne

Jest ich takie mnóstwo, że nie sposób tu wszystkich wyliczyć. O niektórych już wspomniano, o niektórych „każdy wie” . N a pola rzepaku, gryki, rzepiku, do kwitnących drzew w sadzie sprowadza się ule, aby pszczoły zapylały kwiatki i jednocześnie zbierały dla siebie pożytek.

 

Wzajemne usługi

Kwiaty i pszczoły wymieniają się „usługami”. Kwiaty dostarczają pyłku i nektaru zbieraczkom, a te chcąc nie chcąc na swoich owłosionych ciałkach przenoszą pyłki z pręcików na znamiona słupków, umożliwiając w ten sposób roślinom rozmnażanie. Zapylają zbieraczki miodu i zapylają zbieraczki pyłku. Z korzyścią dla kwiatów jest i to, że podczas oblotu pszczoły na ogół trzymają się jednego gatunku drzewa, krzewu czy innej rośliny. Zaobserwowano na przykład, że w sadach szpalerowych prawie 90% pszczół przelatuje z jednego drzewa na drugie w tym samym rzędzie, a tylko 10%  z jednego rzędu do drugiego. Przy tym w dobrą pogodę pszczoła oblatuje 8 - 10 kwiatów na minutę, tj. 80 - 100 kwiatów w czasie jednego lotu, co czyni 700 - 800 kwiatów w ciągu jednego dnia. W optymalnych warunkach na 1 ha sadu jabłoniowego wystarcza jedna godzina oblotu przy dwóch ulach. Pszczoły wówczas tak zapylą drzewa, że właściciel będzie bardzo zadowolony z plonu. Każda pszczółka przenosi przecież w swoich koszyczkach do ok. 5 milionów ziarenek pyłku. A teraz wyobraźmy sobie, co by to było, gdyby za każdym wylotem z ula pszczoły oblatywały kwiaty innych gatunkowo roślin. Zapylanie byłoby niemożliwe. Bo jak można zapylić, powiedzmy, kwiaty jabłoni pyłkiem ostu, borówki, czereśni czy któregoś z chwastów i odwrotnie, albo słupki kwiatów śliw pyłkiem pręcików ognichy czy grusz? Ta „wierność” w oblatywaniu tych samych roślin cechuje zresztą głównie pszczoły. Dlatego też dla roślin owadopylnych są one wprost nieocenionym skarbem. Każdy sad powinien więc mieć pasiekę.