Obieg wosku - Wytapianie w kotle do prania z prasą parową

Kocioł i prasa to tani zestaw. Zapewnia dobre wyniki, a ramki, poza dwoma zanurzeniami, nie wymagają więcej pracy. Wewnętrzne ścianki kotła powinny być wykonane z miedzi, stali szlachetnej lub przynajmniej ocynkowane od wewnątrz. Pojemniki z żelaza są niewskazane, ponieważ mogą zabarwić wosk na ciemno, a nawet na czarno.
Najlepszą wodą do wszystkich naczyń do topienia lub przetapiania wosku jest deszczówka, ponieważ jest uboga w wapń. Twarda, zawierająca dużo wapnia woda jest nieodpowiednia do pozyskiwania wosku, ponieważ może prowadzić do jego zmydlenia. Gdy woda w kotle jest nagrzana, można umieścić w nim od 20 do 30 plastrów.
Podczas zanurzania w gotującej się wodzie strych plastrów wylinki larw nasiąkają wodą, a cały wosk jest uwalniany. Plaster trzyma się przy pomocy szczypiec, co pozwala silnie nim potrząsać, dzięki czemu stare plastry łatwo odpadają. W kotle roztopione jest tyle plastrów, ile wytopionej substancji jest w stanie pomieścić prasa parowa. Podczas gdy substancja jest prasowana pod ciśnieniem i w wysokiej temperaturze, przygotowuje się kocioł do kolejnej rundy wytapiania.
Wraz z wytopioną substancją do prasy i do naczynia odbierającego dodajemy dużo wody. Jest to korzystne, ponieważ w takcie chłodzenia wosku następującego po sprasowaniu woda przyjmie z niego zanieczyszczenia, co zapewni doskonałą czystość finalnego produktu.
Ramki, których po wytopieniu nie daje się oczyścić z kitu pszczelego i resztek, można dodatkowo zanurzyć i wyczyścić w dwuprocentowym roztworze ługu sodowego, a następnie zdezynfekować.

Obieg wosku

Jeżeli do produkcji węzy stale używa się wosku pozyskanego ze starych plastrów, ramek i z odsklepiania plastrów wyłącznie z własnej pasieki, określa się to jako zamknięty obieg wosku.
Natomiast w oddzielnym obiegu wosku są pozyskiwane i wykorzystywane osobno. Nowy wosk uzyskiwany jest z odsklepin i z ramek pracy. W takim obiegu do przygotowania węzy używa się wyłącznie nowego wosku, a stary jest zabierany i stosowany najczęściej do produkcji świec.
Dzięki nowym metodom analitycznym w pozyskiwanym dziś wosku można wykryć nawet śladowe zanieczyszczenia chemiczne. Mogą one pochodzić z otoczenia, mogą też być pozostałościami zwalczania Varroa. Ze zbyt zanieczyszczonego wosku do zmagazynowanego miodu mogą przenikać szkodliwe substancje. Dlatego w przypadku produkcji węzy bardzo ważne jest wykorzystywanie wosku nieobciążonego pozostałościami.
Alternatywą dla dostępnych w handlu narzędzi wytapiających wosk mogą być następujące kombinację: ogrzewany drzewem kocioł do prania wraz z prasą parową albo też mała topiarka i zmywarka do naczyń.

Pozyskiwanie i przetwarzanie wosku

Wosk pszczeli zbieramy przy okazji wycinania dzikiej zabudowy, odsklepiania plastrów, wycinania ramek pracy i ze starych, wycofanych plastrów. Pozyskany wosk ze starych plastrów i ramek pracy składuje się w zamkniętych pojemnikach, dopóki nie zostanie wytopiony do postaci bloków. Nie można go po prostu odłożyć na bok, ponieważ wówczas zmarnuje się, a przy tym zanieczyści podłogi w budynku.
Do wytopienia surowca woskowego nadają się wydajne i wygodne w obsłudze topiarki słoneczne. Konieczność ewentualnego wykorzystania innych narzędzi do przetwarzania uzależniona jest od rozmiaru topiarki i jakości pozyskanego wosku. Ramki po wycięciu starych plastrów są najczęściej powtórnie wykorzystywane. Aby zachować drut w ramce, odnawianie ramki łączy się z pozyskiwaniem wosku, pod warunkiem że drut jest wykonany z solidnej stali szlachetnej i jest odpowiednio gruby.
Z wytapianiem starych plastrów łączy się:
- zachowanie drutu w ramce
- oczyszczanie ramki
- wytapianie wosku
- zastosowanie zamkniętego obiegu wosku w pasiece
- możliwość samodzielnego wytwarzania węzy
Jeżeli planuje się wprowadzić zamknięty obieg wosku w pasiece i samodzielnie wytwarzać węzę, nie można zrezygnować z samodzielnego pozyskiwania wosku. Nawet jeśli ma być on sprzedawany, dla kupującego jest on w postaci bloku.
Oprócz urządzeń do pozyskiwania wosku, potrzebny będzie fragment pomieszczenia, np. garażu lub kuchni. Urządzenia do wytapiania mogą znajdować się na zewnątrz budynków, jednak wówczas można ich używać wyłącznie jesienią, w czasie dni nielotnych. Przy porównaniu ponoszonych kosztów inwestycyjnych i możliwych korzyści w przypadku samodzielnej produkcji węzy z kosztami jej zakupu, może się okazać, że już przy 20 pszczelich rodzinach gra zaczyna być warta świeczki.

Sprzedaż miodu - Reklama

Najlepszy i najtańszy sposób na reklamę to "poczta pantoflowa". Ale warto też pomyśleć o szczerym gronie nabywców i zmyślą o nich przygotować prospekty reklamowe prezentujące pasiekę i jej wyroby. Jest wiele okazji, przy których można rozdać ulotki znajomym czy kolegom i koleżankom, a potem podpytać, które z produktów wzbudziły ich zainteresowanie. Pierwszy przygotowany słój miodu musi być pod każdym wzgledem doskonały i zachęcać do dalszych zakupów.
Dobrą okazją do pozyskania nowych klientów jest również udział w wystawach środków spożywczych i rzemiosła.
Szansę podbicia nowych rynków może stworzyć kontakt z różnego rodzaju instytucjami organizującymi wypoczynek na łonie przyrody i wycieczki do pasiek pszczelarskich. Podobnie jak połączenie sił z innym bezpośrednim sprzedawcą - to rozwiązanie okazuje się ostatnio świetnym sposobem zarobkowania dla pszczelarzy.
Reklama miodu nie może być sformułowana w sposób sugerujący zastosowania medyczne, ponieważ jest on sklasyfikowany jako artykuł spożywczy.

Sprzedaż miodu - Wyznaczniki jakości miodu

Jakość miodu można poczuć w czasie jedzenia - ale można też ją zmierzyć.
Miód wysokiej jakości:
- jest dojrzały i pozyskany z surowców naturalnych
- jest czysty
- ma typowy zapach i smak
- ma konsystencję gotową do spożycia - albo jest płynny, albo można go rozsmarować
- został wyprodukowany prawidłowo i zgodnie z wymogami
- jest zgodny z deklarowanym opisem

Sprzedaż miodu

Sprzedaż miodu podlega przepisom prawnym dotyczącym samego miodu, artykułów spożywczych i przedmiotów codziennego użytku, obowiązują tu uregulowania w kwestii oznaczeń, higieny i pochodzenia artykułów spożywczych, czy choćby opakowań i stosowanych miar. Wreszcie, do samej sprzedaży odnosi się też prawo konsumenckie. Jeśli miód sprzedawany jest z określoną etykietą i np. z banderolą Polskiego Związku Pszczelarskiego lub jako nawar ekologiczny, w grę wchodzi również zgodność z odnośnymi przepisami.

Magazynowanie miodu i jego jakość - Zawartość wody

Ponieważ molekuły cukru w postaci krystalicznej nie mogą związać tak dużo wody, jest ona uwalniana. Uwalniana woda jest wchłaniana przez inne cząsteczki miodu, gdzie stanowi doskonałą pożywkę dla drożdży fermentacyjnych. Dlatego w miodach o wysokiej zawartości wody zamiast do krystalizacji, może dojść do rozwarstwienia. Duży udział wody w miodzie powoduje stapianie kryształków, przez co w dolnej części pojemnika powstaje kryształkowa papka, powyżej której pływa mocno rozwodniona patoka.

Magazynowanie miodu i jego jakość - Powstawanie wykwitów na ściankach naczynia z miodem - Zapobieganie powstawaniu wykwitów.

W płynnym miodzie molekuły różnych cukrów nie są ze sobą związane i mogą się swobodnie przemieszczać, jak również gromadzić. Gdy miód jest mieszany i przelewany do słoików jeszcze w formie płynnej, możliwość przemieszczania się cukrów zostaje mocno ograniczona. Uniemożliwia to zbieranie się w jednym miejscu molekuł poszczególnych cukrów. W ten sposób nie dochodzi również do powstania w miodzie wykwitów. Większość szybko krystalizujących odmian miodu jest dziś kremowana, aby stworzyć konsystencję zapewniającą łatwość rozsmarowywania i nakładania miodu do naczyń, w których będzie sprzedawany.
Miody spadziowe są najczęściej sprzedawane w postaci płynnej. Oczywiście, jeżeli miód nie zostanie skonsumowany w określonym czasie, tutaj też następuje proces krystalizacji. Strącanie kryształów następuje jednak w sposób niekontrolowany. W zależności od składu miodu mogą powstawać nawet grube kryształy. Aby temu zapobiec, w niektórych pasiekach produkuje się kremowany miód spadziowy. Jasne wzory kryształkowe w ciemnym miodzie spadziowym dużo bardziej rzucają się w oczy.

Magazynowanie miodu i jego jakość - Powstawanie wykwitów na ściankach naczynia z miodem

W każdym krystalizującym miodzie może dość do powstania wykwitów na ścianach naczynia z miodem. Przyczyną tego zjawiska jest podatność cukru gronowego na wytrącenie kryształków. Z kolei fruktoza ma tendencja do wiązania cząstek wody i pozostawania w postaci płynnej. W procesie wytrącania kryształków glukozy w miodzie powstają liczne pęcherzyki. Do powstałych w ten sposób przestrzeni natychmiast wnika powietrze, co widoczne jest w postaci jasnych wzorów w miodzie.Najczęściej pojawiają się one w jego górnej warstwie i przy ściankach naczynia. Czasem można napotkać takie wzory również w objętości substancji.
Wpływ na tworzenie zarodków i łańcuchów krystalizacji, a więc i szybkość procesów, ma także temperatura składowania, zawartość pyłku i pęcherzyków powietrza, a także skład miodu.
Powstanie wykwitów jest pozytywnym wyznacznikiem jakości miodu naturalnego. Jednak w dobrym miodzie niekoniecznie muszą być takie wzory - ich powstaniu zapobiega np. kremowanie miodu.

Magazynowanie miodu i jego jakość - Sfermentowany miód

Jeżeli odwirujemy zbyt wodnisty miód, jeśli miód wchłonie wodę z wilgotnego powietrza lub też jest składowany w zbyt wysokiej temperaturze, może dojść  do jego fermentacji. Gdy temperatura osiąga odpowiednia wysoką wartość lub gdy część molekuł wody nie jest związana z cząsteczkami cukru, uaktywniają się drożdże wywołujące fermentacje. Sama fermentacja rozpoczyna się dopiero po skrystalizowaniu miodu. Drożdże przekształcają go w alkohol lub ocet, bezpowrotnie zmieniając oryginalną substancję. Sfermentowany miód nie może być dopuszczony do konsumpcji. Można go wykorzystać do podkarmiania pszczół, pod warunkiem uprzedniego podgrzania do 80 stopni C. Należy przy tym usunąć powstałą warstwę piany. Przy podkarmianiu należy zwrócić uwagę, aby podany pszczołom pokarm nie został ponownie wykorzystany do produkcji miodu.

Magazynowanie miodu i jego jakość - Zamrażanie

Szczególnie bezpieczną dla jakości miodu metodą jego składowania jest zamrażanie. Nie traci się tu ani enzymów, ani substancji smakowych i zapachowych. Nie pękają słoiki inne szklane pojemniki. W zamrożonych stanie zahamowane jest również tworzenie kryształków. Jeżeli jednak taki miód po wyjęciu z zamrażarki ma być płynny, nie mogą znajdować się w nim zarodki krystalizacji, ponieważ w takim przypadku szybko dojdzie do skrystalizowania miodu.

Magazynowanie miodu i jego jakość

Krótki okres zbiorów, duże wahania ich wielkości i konieczność przetrwania słabszych lat to czynniki wymuszające magazynowania miodu. Konieczne są do tego celu specjalne pojemniki. Muszą one zapewnić maksymalną ochronę zawartości, mieć dopasowaną wielkość i ułatwić dalsze przetwarzanie miodu. Pojemniki muszą być łatwe do przenoszenia i umożliwić transport miodu w małych ilościach do placówek handlowych.
Aby w trakcie magazynowania miód nie stracił na jakości, w wybranym na skład miodu pomieszczeniu musi panować temperatura 15 stopni C, a wilgotność względna nie powinna przekraczać 60%. Musi być również zapewniona izolacja przed obcymi zapachami. W zbyt ciepłych magazynach w miodzie postępuje rozkład enzymów, zgodnie z tabelą czasów połowicznego rozpadu White'a.
Jeśli do dyspozycji są tylko pojemniki przeźroczyste, należy je  w jakiś sposób zabezpieczyć przed światłem, aby nie narażać wrażliwego na działanie słońca enzymu glukooksydazy.
W wilgotnych pomieszczeniach miód może "pić" wodę z otoczenia, ponieważ ma silne właściwości higroskopijne. Może do tego dochodzić nawet w szczelnie zamkniętych pojemnikach, na skutek naturalnych wahań temperatury i wilgotności powietrza. W rezultacie zawartość wody na powierzchni miodu rośnie, a w konsekwencji dochodzi do fermentacji produktu.
Próbując znaleźć w domu miejsce odpowiednie do magazynowania miodu, dość szybko możemy dojść do wniosku, że spełnienie wszystkich podanych warunków jest bardzo trudne. Z tego właśnie powodu duże pasieki korzystają ze specjalnych chłodzonych kontenerów.
Wskazówka
Miód jest higroskopijny - wchłania wodę i może ją też odparować. Wchłanianie wody jest tym silniejszym, im niższa temperatura powietrza.
Aby miód nie wchłania wody z otoczenia, zalecane jest nieprzekraczanie następujących wartości wilgotności powietrza:
- +10 stopni C - 54%
- +20 stopni C - 60%
- +30 stopni C - 70%
Naturalne enzymy zawarte w miodzie, diastaza i inwertaza, cechuje różna wrażliwość na temperaturę. Jeśli miód zostanie podgrzany do temperatury 50 stopni C, to po pewnym czasie nastąpi rozpad 50% obecnych w nich enzymów.
W trakcie magazynowania miodu, ale również w sytuacji, kiedy miód poddany zostanie dekrystalizacji lub w inny sposób się nagrzeje, na skutek postępującego rozkładu enzymów powstaje hydroksymetylofurfunal. Jego zawartość jest istotnym wskaźnikiem jakości miodu.

Przetwarzanie miodu - Zaszczepienie miodu

Jest to metoda polegająca na umieszczeniu porcji miodu o wzorcowej konsystencji, najczęściej kremowanego w pojemniku z płynnym lub upłynnionym miodem. Zabieg ten przyspiesza kremowanie i zapewnia właściwą konsystencję miodu. Wzorcowy miód musi być miękki, ale nie może być płynny, ponieważ wtedy kryształki znikają całkowicie. Porcja wzorca do zaszczepienia musi stanowić co najmniej 10%, a najlepiej 20% masy miodu. Oba miody powinny mieć temperaturę 22 stopnie C, a płynny miód nie może mieć  temperatury wyższej. Miód wzorcowy musi zostać jednolicie rozprowadzony w miodzie płynnym - w razie potrzeby całość należy starannie wymieszać.

Przetwarzanie miodu - Dekrystalizacja miodu - Kremowanie miodu.

Starannie odebrany miód kwiatowy można zagęścić tylko częściowo, poprzez wielokrotne mechaniczne mieszanie na początku procesu krystalizacji. Powstały kremowy miód daje się wygodnie rozsmarować, co większość konsumentów uważa za dużą zaletę.
W postaci stałej czy płynnej?
Szybko krystalizujące miody (przede wszystkim kwiatowe) są sprzedawane w konsystencji gotowej do rozsmarowania (tzw. miody kremowe). Te odmiany miodu, które dłużej pozostają płynne (głównie spadziowe) sprzedaje się w postaci płynnej. Jeżeli nie uda się sprzedać części zbiorów, kiedy są jeszcze płynne, można je zamrozić i przechować.

Przetwarzanie miodu - Dekrystalizacja miodu

Do dekrystalizacji miodu wykorzystuje się, oprócz kąpieli wodnej, rozgrzewanie za pomocą różnego rodzaju dekrystalizatorów. Przy ostrożnym rozgrzaniu miodu do temperatury 40 stopni C jakość nie ulegnie zauważalnemu pogorszeniu. W trakcie dekrystalizacji należy sukcesywnie przemieszczać kryształki ku ściankom podgrzewanego naczynia, aby proces przebiegł szybciej i bezpieczniej dla jakości produktu. Jeśli chcę się zdekrystalizować miód wysokiej jakości, należy uważać zarówno na temperaturę, jak i czas procesu dekrystalizacji.
Jeżeli docelowo miód ma być w postaci płynnej, należy podgrzewać  go krócej i w temperaturze 55 stopni C. Do tego celu dobrze nadają się dekrystalizatory w postaci grzałki wtapiające się w miód pod wpywem własnego ciężaru, w których kontakt ze spiralą grzewczą jest krótkotrwały, dzięki czemu miód szybciej się schładza. O ile jednak nie jest to konieczne, należy unikać  takiego rozwiązania. Upłynnienie miodu w kuchence mikrofalowej jest dla jego jakości bardzo niekorzystne i nie zaleca się przeprowadzania dekrystalizacji w ten sposób.

Przetwarzanie miodu - Mieszanie miodu i narzędzia do kremowania

Miód w postaci skrystalizowanej bardzo trudno jest wyjąć ze słowika. W tym stanie nie łatwo go również rozdzielić. Na ostateczną konsystencję miodu można wpłynąć poprzez jego mieszanie. Na początku proces krystalizacji, kryształy tworzą się przy ściankach oraz na dnie beczki, gdzie opadają i gromadzą się. W chwili, gdy kryształy zajmują już około 1/3 pojemności naczynia, należy rozpocząć mieszanie. Jeśli mieszanie zacznie się zbyt wcześnie, trzeba będzie wszystko powtarzać  - czasem wielokrotnie. Miód ma właściwą konsystencję wtedy, gdy połyskuje jak masa perłowa.
Złym pomysłem jest także mieszanie całkiem skrystalizowanego miodu - często kończy się  to wzburzeniem go i dostaniem się do środka masy bąbelków powietrza. Jeśli w miodzie jest względnie duża zawartość wody, bąbelki powietrza przyczyniają się do fermentacji.
Do mieszania miodu wykorzystuje się różne narzędzia. W sprzedaży dostępne są przede wszystkim urządzenia dla dużych pasiek. W mniejszych gospodarstwach można posłużyć się prostszymi narzędziami. Najprostszym z nich jest kawałek belki z twardego drewna o trójkątnym przekroju. Wykorzystać można także ubijak, nieźle sprawdzi się w tej roli kawałek metalowej płytki o średnicy 15 cm, z nawierconymi otworami, przytwierdzonej do metalowej rurki. To wystarczy, aby zapewnić drobną krystalizację miodu, jednak zarówno samo mieszanie, jak i przetwarzanie za pomocą tych narzędzi jest co najmniej niewygodne. Znacznie ułatwić pracę mogą wiertarka lub robot kuchenny z odpowiednio przedłużoną końcówką mieszającą.
Zamiast wykorzystywać różnego rodzaju mieszadła, miód można również przetworzyć do żadnej konsystencji poprzez jego przepompowywania.