Kontrola nastroju rojowego - Kontrola mateczników rojowych

Aby przeprowadzić kontrolę, wystarczy górny korpus podważyć i odchylić, co pozwala sprawdzić obecność mateczników rojowych na dolnych beleczkach ramek i w uliczkach międzyplastrowych. Jeśli nie widać mateczników, nie daje to jeszcze gwarancji, że nie będą one znajdowały się na plastrach dolnego korpusu, choć prawdopodobieństwo takie jest całkiem wysokim. Gdyby w czasie przeglądu zaobserwowano mateczniki rojowe, konieczne jest natychmiastowe działanie. Nie można przegapić żadnego z mateczników. Najczęściej pszczoły po prostu zbudują kolejne mateczniki rojowe. Te również należy po tygodniu zlikwidować, i tu także nie można sobie pozwolić na  przeoczenie  choćby jednego - inaczej skończy się to wyjściem pierwaka z ula. Opisanej fazie często towarzyszy bark aktywności lotnej zbieraczek. Niestety, w tej sytuacji istnieją tylko dwa sposoby pozwalające zapobiec rójce.

Kontrola nastroju rojowego

Może się zdarzyć, że mimo podjętych środków ostrożności pszczoły zbudują w gnieździe mateczniki rojowe. Sytuacje takie trzeba szybko rozpoznawać i odpowiednio na nie reagować.
Środki ograniczające nastrój rojowy:
- jednoroczne mają większą wydajność, toteż ich skłonność do rójki jest mniejsza
- w pasiekach hodowlanych należy wybierać rasy o małej rojliwości
- poszerzenie gniazda powinniśmy przeprowadzić we właściwym momencie, zwracając przy tym uwagę na to, aby także w części gniazdowej nie powstały zwężone uliczki. Przy poszerzaniu gniazda należy pszczołom zapewnić możliwość budowy plastrów i trzymać w pogotowiu dostatecznie dużo ramek z węzą
- larwy trutni wymagają dużo mleczka pszczelego, dlatego należy używać ramek pracy i regularnie wycinać z nich czerw trutowy
- otwór wlotowy musi zostać dopasowany do sił rodziny
- w odpowiednim momencie musimy osłabić rodzinę, wykonując odkład - nie należy czekać z tym do momentu, aż pojawią się mateczniki rojowe.

Oznaki nastroju rojowego

Istnieje szereg oznak pozwalających rozpoznać narastający nastrój rojowy:
- Spadek chęci pszczół do pracy przy ramkach pracy. Z tego względu ocena ramek pracy jest jednym z kluczowych elementów kontroli rodzin. W okresie występowania  pożytku pszczoły wykorzystują okazję do budowy komórek i czerwia trutowego na ramkach pracy. W ramach przeglądu ula pszczelarze wycinają zasklepiony czerw trutowy. W normalnych okolicznościach wycięte miejsce jest przez pszczoły zabudowywane. Gdy jednak pojawia się nastrój rojowy, aktywność taka ustaje.
- Przy nasilonym nastroju rojowym na ramkach można zauważyć wiele skupisk woszczarek, które zamiast plastra trutowego odciągają mateczniki ratunkowe
- Stosunek czerwia otwartego do zasklepionego. W czasie przeglądu gniazda porównujemy proporcje między czerwiem otwartym i zasklepionym. Na cztery plastry z czerwiem zasklepionym powinny przypadać trzy plastry z czerwiem otwartym. Duża liczba komórek z czerwiem otwartym pozwala spokojnie odetchnąć - nie trzeba martwic się o rójkę.
- Miseczki matecznikowe i mateczniki rojowe, którymi opiekują się karmicielki. Do krajobrazu gniazda rodziny w nastroju rojowym należą charakterystyczne miseczki matecznikowe i mateczniki rojowe - można je zaobserwować na skrajów plastrów z czerwiem, czy w innych niezabudowanych miejscach plastrów. Im bardziej rodzina przygotowana do rójki, tym więcej miseczek matecznikowych pszczoły zakładają i przygotowują je do złożenia jaj. Jej początek przypada jednak  bliżej terminu wygryzienia się pierwszej matki. Rodzinie daje to jakieś osiem dni. Przez ten czas jej aktywność jest bardzo mocno ograniczona - owady oczekują na wielkie wydarzenie, którego nie chcą przegapić. Stopień zaabsorbowania pszczół nastrojem rojowym oraz panujące warunki pogodowe determinują dokładny termin rozpoczęcia rójki. Przy bardzo niekorzystnej pogodzie gotowe do wyjścia z matecznika matki pozostają w nim jeszcze dzień lub dwa po terminie wygryzienia, gdzie prze ten czas robotnice dokarmiają je przez niewielką szparę, powstrzymując je przed wyjściem. Rodziny ogarnięte gorączką rojową okupują wylot z ula, ich pęd do zbierania pożytku niemal zamiera - rodzina nie podejmuje praktycznie żadnych lotów.

Przyczyny powstawania nastroju rojowego.

- niedostateczna produkcja feromonu przez matkę pszczelą. Często w parzę z tym idzie słaba wydajność matki w składaniu jaj
- zbyt mała przestrzeń życiowa owadów, ciasnota w ulu i brak zajęcia dla wielu robotnic
- zbyt mały otwór wylotowy ula, który nie zapewnia korpusom dostatecznej wentylacji
- brak możliwości plastrów - cała węza i ramki pracy są już zabudowane. Efekt to brak zajęcia dla owadów z rozwiniętymi gruczołami woskowymi
W wyniku występującego wiosną znaczącego zwiększenia ilości czerwia w ulach pojawia się mnóstwo pszczół, z których każda opiekuje się i wykarmia trzy do pięciu larw. Te młode robotnice są w stanie wyżywić  znacznie więcej larw, niż matka pszczela może zaczerwić. Prowadzi to do nadmiaru mleczka pszczelego, czyli sytuacji, w której część karmicielek nie ma jak pozbyć się tego nadmiaru. Staje się więc w pewien sposób niepotrzebne i zaczynają się wzajemnie karmić, a przeprowadzone na wiosnę zabieranie plastrów z czerwiem jeszcze pogłębia ten problem. Sytuację odwrócić może pojawienie się bardzo obfitego pożytku, które spowoduje przekwalifikowanie się dużej części karmicielek na zbieraczki. Skutkiem dodatkowym będzie pełne zatrudnienie w ulu. Sytuacja taka może mieć miejsce nawet w zaawansowanym stadium nastroju rojowego, gdy zasklepione są już mateczniki rojowe. Mateczniki są wtedy zgryzane, a nastrój rojowy ulega wyciszeniu.
Pomyślne przezimowanie, udany rozwój wiosenny, zabieranie pszczół w okresie najlepszych zbiorów i warunków pogodowych - zwłaszcza w połączeniu z przerwami w gromadzeniu pożytku w następstwie deszczów - to wszystko składa się na lata regularnych rójek. W takich warunkach rozwija się mnóstwo owadów, w którym brak w ulu zajęcia, i które są niepotrzebne w rodzinie macierzystej.

Chwytanie roju - Osadzanie rojów.

Najczęściej schwytany rój jest osadzany w pustym, używanym ulu. Musi on zostać wcześniej starannie wysprzątany, oskrobany, wymyty lub wypalony palnikiem gazowym, a następnie ustawiony w odpowiednim miejscu pasieki. Pszczoły z rójki orientują się w nowej lokalizacji i zapamiętują nowe otoczenie. Taki rój ma ogromny potencjał roboczy, a gruczoły jego osobników są już w pełni rozwinięte. Dzięki gruczołom woskowym rój szybko zabuduje puste wnętrz ula plastrami.
Pszczelarz powinien wykorzystać ten pęd owadów do budowania i umieścić w ulu odpowiednią ilość węzy. Mniej więcej pośrodku wyposażonego w węzę ula należy także umieścić pustą ramkę z naciągniętym drutem - najlepiej zawierającą już pasek węzy. Tutaj uformuje się grono woszczarek.
Pod wieczór, gdy w rojnicy zebrane są już wszystkie pszczoły, w postaci grona rojowego nie powinny opaść w czasie przenosin czy transportu. Po dotarciu na miejsce docelowego ula pszczoły są strącone - najlepiej do pustego korpusu. Na ten korpus nakładany jest drugi z założoną węzą. Po dwóch lub trzech dniach pusty korpus jest zabierany, chyba że rój jest wyjątkowo liczny. Przy słabym pożytku dokarmiamy.
Obce roje przetrzymywane są przez dobę w ciemności, a w celu zwalczania warrozy nalezy przeprowadzić zabieg roztworem kwasu mlekowego lub szczawiowego.
Roje bezpańskie to rodziny, których właściciel zrezygnował z ich chwytania. Zgodnie z przepisami, właścicielem takiego roju zostaje znalazca. Na czas potrzebny mu na przyniesienie narzędzi do zebrania roju oznacza on "znalezisko" chustką bądź taśmą. Jeśli roje siadają na cudzej ziemi, można wejść na teren ich przebywania i schwytać rój. Oczywiście, w przypadku wyrządzenia szkód ponosi się za nie odpowiedzialność i należy je naprawić.

Chwytanie roju - Co należy wiedzieć o rojach

Pierwak - to rój, który jako pierwszy opuszcza macierzysty ul w trakcie rójki wraz ze starą matką.
Drużak i pozostałe poroje - to kolejne po pierwaku roje opuszczające macierzak.
Rój śpewak - to pierwak, który zamiast stare matki wychodzi z młodą, nieunasienioną matką.
Porój - to rój lub roje opuszczające ul po pirwaku.
Roje głodniaki - opuszczają ul, jak sama nazwa wskazuje, na wskutek braku pożywienia. Cechą charakterystyczną tych rojów jest silna skłonność owadów do żądlenia. Użytkowane obecnie linie hodowlane pszczół są mało podatne na wychodzenie takich rojów, były one jednak problemem w czasach, gdy większą popularnością cieszyły się ciemne pszczoły.
Roje sztuczne - tworzone są z dorosłych pszczół poprzez dodanie matki. Z reguły ważą od 1 do 1,5 kg i wymagają różnorodnych zabiegów pielęgnacyjnych.
Rój warrozowy - to szczególny przypadek roju głodowego. Pszczoły opuszczają ul, w którym nie znajdują środków do przetrwania. Są to jednak małe roje, nie mające żadnych szans przeżycia.

Chwytanie roju - Sposób postępowania

W pogotowiu trzymamy wszystkie narzędzia pomocnicze - rozpylacz wody, podkurzacz, szczotkę, kawałek deski służący jako podłoże i parasol osłaniający przed słońcem.
Pszczoły w rójce z reguły nie robią użytku ze swoich żądeł, przede wszystkim z uwagi na pełne miodu wola. Jednak zbierać rój nieodpowiedniego miejsca, profilaktycznie zakładamy kombinezon ochronny.
Przed próbą schwytania opryskujemy uwiązany rój wodą, co znacznie zmniejsza mobilność pszczół. Pojemnik trzymany pod rojem i silnie potrząsamy gałęzią, strącając zwisające grono wprost do pojemnika. Szybko zamykamy rojnicę ze złapanym rojem i odkładamy ją na przygotowane podłoże. Po zachowaniu pszczół można teraz rozpoznać, czy wewnątrz, wraz z innymi złapanymi pszczołami, znajduje się matka.
W przypadku wysoko uwiązanego grona, po schwytaniu roju i postawieniu pojemnika na ziemi może upłynąć nawet 10 - 20 minut, zanim owady odnajdą się w nowej sytuacji i zanim wszystkie pszczoły zlecą do rojnicy.
Roje uwiązujące się na grubych drzewach lub innych sztywnych obiektach zmiata się do pojemnika za pomocą szczotki. Im szybciej pszczoły znajdują się w nowym pojemniku, tym mniej czasu i sił stracą zwiadowczynie poszukujące miejsca do gniazdowania. Do docelowego ula wolno jednak wsypać pszczoły dopiero wtedy, gdy wszystkie znajdują się w tymczasowym pojemniku.
Na czas zbierania się pszczół w pojemniku należy osłonić go parasolem. Rój wystawiony na bezpośrednie działanie słońca wyjdzie z rojnicy. Pszczoły unikają bowiem warunków zagrażających plastrom - w szczególności wysokiej temperatury.

Chwytanie roju

Pojemnik na schwytany rój dobiera się odpowiednio do siły roju i miejsca zbierania pszczół. Najczęściej do chwytania wykorzystuje się skrzynki i rojnice transportowe. Pojemniki te powinny być możliwie lekkie i mieć wygodne uchwyty.
Specjalistyczne rojnice do łapania rojów mają kratę odgrodową, dzięki której można oddzielić matkę od pszczół robotnic. Niektóre mają także zasuwane dno, które pozwala zamknąć schwytane pszczoły. Ale do zebrania roju można wykorzystać nawet mocniejsze papierowe kartony. Ważne jest tylko, aby schwytanym rojom zapewnić odpowiednią wentylacje w przypadku, gdyby czekał je transport w zamknięciu.
Roje złapane w jeden z wymienionych pojemników często od razu przesypuje się do jakiejś tymczasowej siedziby, aby stąd wieczorem przenieść pszczoły do docelowego ula.
W zależności od sytuacji schwytany rój można od razu umieścić w jego docelowej siedzibie. Rozwiązanie to wybierane jest wtedy, gdy rój uwiązuje się w niskim, łatwo dostępnym miejscu lub wtedy, gdy wybraną przezeń gałąź można  odciąć i stąd łatwo przesypać go do celowej "kwatery".

Co się dzieje w trakcie rójki ? Opieka nad rodziną macierzystą.

 Kiedy tylko zauważy się odejście pierwaka, należy podjąć środki zapobiegające pojawieniu się w ulu drużka i kolejnych porojów. Jest to stosunkowo łatwe, dopóki nie wygryzł się żaden z mateczników rojowych. W tym celu należy zniszczyć wszystkie mateczniki. Nastrój rojowy wygasa, bo tylko  mateczniki rojowe nadal go podtrzymywały. Błędem byłoby pozostawienie w ulu dorodnego matecznika, jeśli w środku nadal znajduje się dużo młodego czerwiu. Dopóki nie wygaśnie nastrój rojowy, pszczoły mogą zbudować na nim mateczniki ratunkowe i rodzina zacznie funkcjonować z wygryzioną z niego matką. Jeśli zauważy się opuszczony przez matkę matecznik rojowy, należy zabrać inne - warte zachowania i będące na wygryzieniu mateczniki i przetrzymać je w klateczkach. Jeśli odbywa się to w rodzinie wartościowej, zebrane matki można wykorzystać do poddania do odkładów. Można sobie jednak na to pozwolić tylko wtedy, gdy nie istnieje ryzyko wychodzenia z ula jednego roju za drugim.

Co się dzieje w trakcie rójki?

Już na jakiś czas przed rójką panująca w ulu "przysadzista" matka musi zadbać o formę. W fazie przygotowania do rójki matka przechodzi dietę i traci na wadzę. Wypełniające prawie cały odwłok jajniki stają się mniejsze i przestają produkować jaja. Dzięki temu jednak matka może latać.
Rójce pszczół miodnych towarzyszy charakterystyczna symfonia dźwięków. Uwagę zwraca tiukanie i kwakanie młodych matek. Gdy wygryza się pierwsza młoda matka, w ulu rozlega się jej zawołanie bojowe, z niewielkiej odległości od ula usłyszeć można wysokie "tju tju, tju tju". Wciąż zamknięte w matecznikach matki odpowiadają niskimi tonami, zwanymi kwakaniem. Młoda matka jako pierwsza opuszczająca matecznik szybko wyszukuje pozostałe mateczniki, rozgryza w nich otwór, aby zakłuć żądłem konkurentki. Odgłosy matek są słyszalne również wtedy, gdy na wskutek kiepskiej pogody akt rójki jest rozciągnięty w czasie.
Rójkę poprzedza brzęczący taniec. Początkowo pojedyncze pszczoły, a potem coraz więcej osobników przyłącza się do oblatującego ul korowodu, w którym każda pszczoła obwieszcza początek rójki.
Przy dobrej pogodzie rójka ma miejsce pomiędzy godziną 11 a 14. Tylko bardzo niekorzystne warunki pogodowe mogą skłonić pszczoły do rojenia w innym czasie.
W tym momencie rozpoczyna się fascynujący spektakl! W krótkim odstępie czasu z ula wylewa się niewiarygodna ilość owadów - dziesiątki tysięcy pszczół, które następnie latają wokół w powietrzu. Krążą w sąsiedztwie macierzystego ula, wydając przy tym jedyny w swoim rodzaju brzęczący odgłos. Wewnątrz tej grupy pszczół znajduje się matka. Na jakimś drzewie, słupku, czy jakimkolwiek przedmiocie matka wraz zawiadowczyniami wskazując towarzyszącym pszczołom miejsce uwiązania się. W ciągu 10 - 20 minut zbiera się cały pierwak, po czym następuje cichy okres pozbawiony odlotów i przylotów do uwiązanego grona rojowego. Następnie zwiadowczynie wyruszają na poszukiwanie miejsca na nowe gniazdo. Swoje wiadomości zwiadowczynie przekazują tańcem wykonywanym w gronie rojowym. Intensywność tańca proporcjonalna do opinii owada o przydatności odnalezionego miejsca dla roju. Jeśli zwiadowczyniom wystarczy siły przekonywania, rój podnosi się i wieczorem lub następnego dnia przelatuje do wybranego miejsca. Jeśli zwiadowczynie nie potrafią przekonać grupy, nie znalazły optymalnego miejsca albo też brak jest wśród owadów zgodności w ocenie znaleziska, pszczoły rozpoczynają konstrukcje gniazda pod gołym niebem. Nie znajdą tu jednak ochrony przed złą pogodą, rabusiami i wrogami, co na dłuższą metę wyklucza ich przetrwanie.
Po odejściu pierwaka w macierzaku wygryza się z matecznika nowa władczyni ula. Jeśli wygasła gorączka rojowa - na przykład  na skutek braku pożytku, mateczniki są niszczone przez matkę. Jeżeli nastrój rojowy pozostał, młoda matka i mniej więcej połowa pozostałych pszczół opuszczają siedzibę jako kolejny rój. Rodzina może wydać również dalsze roje, zwane pororojami, jednak liczebność pszczół za każdym razem jest coraz mniejsza.
Jeśli rój zostaje zatrzymany przez złą pogodę, to drużak może liczyć nawet kilka młodych matek. Z macierzystej rodziny pozostaje wówczas niewiele - często brakuje nawet matki. Siła lotu młodych matek jest znacznie większa niż starej w pierwaku, dlatego też drużak leci wyżej, a najczęściej też dalej, zanim po raz pierwszy siądzie, zawiązując grono rojowe.