Witamina C w pyłkach

 Pyłki kwiatowe nie są dobrym źródłem kwasu askorbinowego. Nawet w pyłku piołunu, który tej witaminy ma najwięcej, jest jej ok. 50 razy mniej, niż np. w zielonym koperku. Pyłek koniczyny, tak bogaty w witaminę C, absolutnie nie może się równać z... choćby liśćmi kapusty, nie mówiąc już o owocach róż. Zresztą podobnie jest z innymi witaminami, które występują w pyłku raczej w malutkich ilościach. Nie można więc pyłków uznać za dobre źródła tego składnika. A jednak... Doświadczenie, obserwacje i samo życie wykazały, że mimo wszystko warto się interesować pyłkiem.

 

Witamina A w pyłkach

 Ciekawe doświadczenie prowadziła u nas dr Lubliner-Mianowska z Katedry Botaniki Politechniki Gdańskiej. Badała pyłki 67 roślin i ich przydatność dla pszczół. Między innymi jej uwagę zwróciły karoteny (prowitamina A). Zauważyła bowiem, że pyłki o jasnym kolorze karotenów nie zawierają. Nie znalazła ich więc w szarym pyłku kaliny-hordowiny, jasnozielonkawożółtym - bzu czarnego, białawym - dzikiego ślazu i naparstnicy purpurowej. Ponadto zauważyła, że pyłki zasobne w prowitaminę A można znaleźć głównie u roślin owadopylnych. Owszem, niektóre wiatropylne, jak: kukurydza, konopie, lebioda, orzech włoski, też mają karoteny, ale w minimalnych ilościach. Wśród roślin owadopylnych najwięcej karotenu znajdowano u przedstawicieli rzędu liliowatych, a więc tulipanów, lilii, hiacyntów, konwalii, a także... czosnku. Lilia królewska i żółta akacja dostarczają najwięcej karotenów w pyłku. 20 razy więcej niż np. marchew, której korzeń jest bogatym źródłem witaminy A. Sporo karotenów dostarcza też pyłek róż, dzwonków, a także drzew i krzewów owocowych. 

 

Pyłki chorobotwórcze

 Może się zdarzyć naturalnie, że ktoś jest uczulony na pyłek, np. katar sienny to przecież wynik uczulenia na pyłek kwiatowy. Pszczoły zbierają również pyłek z roślin trujących, np. tojadu, bielunia, ciemiężycy, ziemowitu, bagna, kaczeńców ostrych, tytoniu, naparstnicy, różaneczników itd. Ale robią to niechętnie i tylko wtedy, gdy innych roślin nie mogą znaleźć. Zbierany z „głodu” pyłek kwiatów trujących powoduje choroby pszczół. Do toksycznych pyłków zalicza się też pyłek kasztanów (białego i różowego), cebuli, ostróżki polnej, jaskra pstrego, bagna, tytoniu, niektórych gatunków mleczy i wawrzynków, np. wilcze łyko. Częściej się zdarza, że pszczoły zatruwają się pyłkiem zepsutym. A może się on zepsuć przy nagłych zmianach temperatury, np. podczas przymrozków wiosennych. Stąd pszczelarze nazwali to zatrucie „chorobą majową” . Ale czy powodem jest zepsucie się białek w pyłku, czy też niska temperatura wyzwala w nim toksyczne substancje tego nie wiadomo. 

 

Cenne pyłki

W. E. Szymanskaja badając zdobycze medycyny ludowej, stwierdziła, że cenne pyłki pochodzą z kwiatów: ogórka, leszczyny, żyta i ziemniaka. Badacz zajmujący się m. in. miodem, zauważył, że wśród stulatków i jeszcze starszych większość to pszczelarze lub osoby z pszczelarstwem związane, które jadają miód nieoczyszczony, więc z zawartością pyłku. Stwierdzono również, że rośliny wiatropylne dostarczają kolosalnych ilości pyłku. Do nich na przykład należą: olchy, topole, dęby, leszczyny, turzyce, sitowie, różne pospolite chwasty, jak: komosa, pokrzywa, szczawie i in. Co prawda mają one kwiatki niepozorne, zielonkawe, ale przecież nie muszą przyciągać owadów. Wystarczy, że produkują masy pyłku, które wiatr roznosi i to on zapyla żeńskie słupki. Rośliny owadopylne muszą mieć piękne, barwne kwiaty, zapach i wygląd nęcący owady. Do nich należą m. in. róże, maki, zawilce, dziewanny i tawuły. Ale i ich męskie pręciki produkują ogromne ilości pyłku. Do dobrych roślin pyłkodajnych należą np.: wierzby, mniszek, koniczyna biała, karagana syberyjska, esparceta, bławatek i in.

 

Bogactwo w pyłkach

 Pyłek stał się rewelacją, ze względu na niezwykle różnorodny i bogaty skład chemiczny. Zasobny jest „we wszystko”, czyli w białka, tłuszcze, węglowodany, składniki mineralne, witaminy... Przy tym znajdują się w nim też enzymy oraz cały kompleks substancji o różnych właściwościach; wykryto m. in. antybiotyk wysokiej aktywności. W skład białka pyłku wchodzą peptony, globuliny oraz różne aminokwasy, jak lizyna, histydyna, arginina, alanina, tyrozyna, walina, metionina, fenyloalanina, leucyna, izoleucyna, kwas asparaginowy, seryna, kwas glutaminowy, treoniny i in. Czyli, skład białkowy jest bardzo urozmaicony. Ale wszystko zależy od rośliny, z jakiej pyłek pochodzi. N a przykład, z kilku badanych roślin (koniczyny, gryki, jasnoty, bławatka, babki, tojadu, mniszka) najwięcej lizyny ma bławatek, a najmniej babka; kwasu asparaginowego i seryny najwięcej ma jasnota biała, a najmniej mniszek. Waliny najwięcej jest w pyłku jasnoty białej, a najmniej w pyłku mniszka. Podobnie jest z witaminami. Bogaty w witaminy jest pyłek koniczyny. Ponadto ma też sporo witamin z grupy B, np.: B,, B2, B3, kwas pantotenowy, witaminę H, kwas foliowy, PP, kwas nikotynowy itd. Pyłek kasztanowca też jest zasobny w witaminę C, a pyłek gorczycy czarnej. Są pyłki zasobne w witaminę B6 i BI2, witaminę P, E, A, D, K i inne. Cóż za rozpiętości! Zresztą jest tych makro- i mikroelementów w pyłkach dużo więcej. Chyba cała tablica Mendelejewa plus uzupełnienia. Jeśli to kogoś interesuje, oto enzymy, jakie znaleziono w pyłkach: inwertaza, diastaza, katalazy, enzymy protelityczne, reduktaza, pektynaza, pepsyna, trypsyna, erypsyna, lipaza, cytaza i wiele innych. Z węglowodanów występują głównie: glukoza, fruktoza i in. Z tłuszczy - substancje do nich zbliżone, a ponadto jeszcze substancje wzrostowe. Po dokładnym zbadaniu wartości pyłków kwiatowych badacze doszli do wniosku, że w „zasadzie nie może z nim konkurować żaden produkt pochodzenia roślinnego”.  Podkreśla się też obecność bioflawonoidów, także rutyny, która wzmacnia ścianki kapilarów, zapobiega wylewom krwi do mózgu, atakom serca, żylakom itp. Pyłek jest także źródłem fitoncydów, czyli substancji o działaniu bakterio- grzybo- i pierwotniakobójczym, olejków eterycznych, hormonów, antybiotyków, enzymów, stymulatorów wzrostu i innych.

 

Czym jest pyłek?

 Pyłki są to męskie komórki rozrodcze, produkowane przez roślinę, jej kwiaty, a raczej pręciki, w nieprawdopodobnie wielkich ilościach. Pyłki są jednokomórkowe. Powstają w woreczkach pyłkowych, stanowiących najważniejszą część pręcików. Dla nas pyłek jest po prostu piączystym proszkiem, bardzo delikatnym. Gdy mu się przyjrzeć bliżej, można zauważyć, że każda roślina ma pyłek o innej barwie, w innym odcieniu. Na przykład, pyłek dębu jest szarozielony, ale to samo można powiedzieć i o pyłku agrestu, gruszy czy laku, choć każdy z nich różni się odcieniem. Cytrynowożółte są pyłki gryki, buku i bzu czarnego, ale również różnią się wyraźnie odcieniami. Oliwkową szarość mają pyłki dzwonka, gęsiówki alpejskiej, jarzębiny, lebiody, porzeczki czy akacji,.. A jednak każdy z tych pyłków jest odmienny. Jest nawet pyłek czarny. Produkują go maki. Najczęściej spotykane są pyłki żółte i jasnobrązowe. W ogóle w pyłkach zdumiewa różnorodność i to pod bardzo wieloma względami. Nie tylko barwę mają odmienną, także i wielkość komórek pyłkowych jest rozmaita. Co prawda dla naszego oka są wszystkie maleńkie, ale pod mikroskopem aż trudno uwierzyć, jak bardzo mogą się różnić wielkością i kształtami. Pyłek dyni np. jest kolczastą, wielką kulą. Przy niej pyłek niezapominajki wydaje się tym, czym pchła przy słoniu. kształty pyłków też są najrozmaitsze. Niektóre przypominają bułeczki, inne trójkąty, orzeszki, dzwonki itd. Zadziwiającą różnorodność pyłków pod względem kształtów, barw, wielkości i ciężaru badała u nas dr Turowska. Przeprowadziła ona analizę morfologiczną pyłków 220 gatunków roślin lekarskich, należących do 56 rodzin. Waga pojedynczych pyłków waha się od kilkunastu do stu kilkudziesięciu mikrogramów. Patrząc na pyłek pod mikroskopem, można po jego wyglądzie i barwie określić, z jakiej jest rośliny. Toteż nie tylko botanicy, ale i archeolodzy posługują się badaniami pyłków dla ustalenia epoki, z której pochodzą wykopaliska. Na podstawie pyłków wydobywanych z torfowisk można było odtworzyć florę okresu polodowcowego. 

 

Chleb pszczeli — pierzga

Z  pyłku z dodatkiem miodu pszczoły produkują pierzgę, która jest rezultatem złożonego procesu fermentacyjnego. Pierzga to niezastąpiony białkowo-witaminowy pokarm dla pszczół. W jej skład wchodzą bowiem nie tylko białka, węglowodany, tłuszcze, ale także prawie wszystkie makroi mikroelementy oraz wiele innych cennych komponentów biologicznych. Zresztą łatwo się o tym przekonać, badając skład pyłku kwiatowego. Ciekawe doświadczenie z pierzgą przeprowadził jeden z radzieckich uczonych, Krasnopięjew. Otóż zabrał on ramki z pierzgą dziecięciu rojom pszczelim i wstawił je do innych dziesięciu uli. Było to jesienią. W drugiej połowie kwietnia zbadał ule. Tam, gdzie były dodatkowe ramki z pierzgą, tam średnio znajdowało się 18 480 larw, a zbiór miodu wynosił 68,6 kg. Tam, gdzie ramki z pierzgą zostały zabrane, naliczono 245 larw, a zbiór miodu wyniósł średnio 26,8 kg. Cóż? Gdyby pszczołom pierzga nie była potrzebna, to by jej nie zbierały i nie produkowały