Prace ulowe - zróżnicowane zadania

Za bodźce do wykonywania czynności związanymi z pracami w gnieździe odpowiedzialne są u robotnic przede wszystkim gruczoły. Już w końcowym stadium poczwarki rozwijają się gruczoły żuwaczkowe. Po wygryzieniu się owada z komórki rozwijają się gruczoły mleczne, gruczoły ślinowe głowy i tułowia, jak również woskowe i jadowe. Rozwój gruczołów rektalnych, mniejszego jadowego, czy choćby gruczołów usprawniających przyczepność nóg do podłoża, następują w kolejnych fazach rozwoju owada i umożliwiają mu wypełnienie jego zadań.

Rodzina pszczela - dobrze zorganizowana społeczność

Każda pszczoła - czy o królowa, truteń, robotnica, a nawet larwa - stanowi część pewnego organizmu. W procesie ciągłego odmładzania stare i chore osobniki są stale zastępowane nowymi, dzięki czemu rodzina może funkcjonować niemal wiecznie, pod warunkiem istnienia dostępnych źródeł pożywienia i odpowiednich warunków gniazdowania.

Z wyjątkiem rozmnażania, wszystkie prace w rodzinie pszczół wykonywane są przez robotnice. To ich wewnętrzny instynkt do pobudza owady do pracy i każe im utrzymywać całą rodzinę przy życiu.
Jednak nawet najsilniejszy instynkt do wykonywania zadań nie zagwarantuje sukcesu, jeśli zabraknie właściwej koordynacji działań. Kontrola taka należy do zadań królowej, której organizm musi być w stanie w sposób ciągły wytwarzać niezbędne feromony. Umożliwiają one poszczególnym osobnikom rozpoznawania przynależności do roju. Pobudzają ponadto wydzielanie hormonów sterujących rozwojem pojedynczych pszczół i całego roju.

Z punktu widzenia pszczelarza ważna jest znajomość poszczególnych zadań owadów, ponieważ w przypadku opieki nad nimi poszczególne zadania tylko wtedy dają pozytywne rezultaty, gdy stoją w zgodzie z pracą rodziny pszczelej. Pszczelarz, który rozumie podział prac wśród pszczół, będzie wiedział, do której części plastra przyporządkowane są określone owady.

Budowa ciała pszczoły - Aparat gębowy

U pszczół jest on przystosowany do przenoszenia lub przetwarzania ciał stałych oraz do wysysania cieczy. Korzystając z żuwaczek, robotnice pracują przy płytkach wosku, zbierają pyłek kwiatowy, wynoszą grudki lub nieżywe pszczoły z ula, czyszczą inne pszczoły, a nawet gryzą intruzów. Wykazując odrobinę cierpliwości, można zaobserwować też, i naszą skórę pszczoły szczypią swoimi żuwaczkami, kiedy siadają nam na wierzchu dłoni bądź na ramieniu. W tym przypadku jest to jednak odruch obronny.

Kolejne narzędzie w aparacie gębowym to trąbka, która jednak nie stanowi, jak mogłabym się wydawać, pojedynczego organu. Trąbka jest bowiem złożona  z języczka, dwóch szczęk żuwaczki oraz dwóch głaszczek żuwaczkowych. Sam język przypomina raczej rynienek, która dopiero po nakryciu żuwaczkami przemienia się w rurkę ssącą. Poprzez ruchy języczkiem w górę i w dół powstaje efekt ssania, a ciecz pompowana jest do gardzieli, a następnie poprzez przełyk do wola.

Obserwując pszczoły, trąbkę mamy szansę zobaczyć jedynie przy okazji pobierania przez owada pokarmu. W pozostałych momentach jest ona zwinięta i skierowana w stronę odwłoka. Rozwinięta trąbka może mierzyć od 6,5 do 7 mm u robotnic, 3,5 mm u królowej oraz 4 mm u trutnia. Długość trąbki u robotnic zmienia się też w zależności od odmiany i rasy pszczół.

Niegdyś ze względu na powierzchowność koniczyny czerwonej, o wąskich i długich rurkach kwiatowych, pszczelarze chętnie decydowali się na pszczoły o długich języczkach i tylko takie hodowli i mnożyli. Koniczyna straciła w ostatnim latach swoje znaczenie podstawowego źródła pożytku dla pszczół, oprócz niej występuje jednak wiele innych gatunków roślin, w przypadku których długi języczek pszczół ma sporo zalet.

Budowa ciała pszczoły - Oczy i czułki

Wszystkie pszczoły muszą być w stanie orientować się w otoczeniu - czy chodzi tu o mrok ula, czy też o zalaną światłem słonecznym łąkę w trakcie lotu owada. Aby rozróżniać przedmioty, ruch, kolory i kształty w warunkach dobrego oświetlenia, pszczoła posługuje się dwojgiem oczu złożonych i trojgiem dodatkowych na czole - tzw. przyoczkami. Za pomocą przyoczek znajduje się pośrodku głowy, pomiędzy oczami złożonymi, owad jest w stanie ocenić jasność środowiska, w tym również zarejestrować ubytek światła. Równocześnie oczy złożone, w których skład wchodzą tysiące niezależnych oczek, obejmują większy wycinek świata i postrzegają kontrasty.

Pszczoły, co trochę trudno nam sobie wyobrazić, odbierają inne niż ludzie spektrum światła. Co więcej, ich widzenie cechuje mniejsza szczegółowość rozróżniana konturów, co jednak owadom nie przeszkadza, ponieważ przy wyszukiwaniu źródeł pożytku pomagają sobie innymi organami. Pszczoły są także w stanie wykryć wzór polaryzacji nieba. Umożliwia im to określenia położenia słońca, nawet jeśli nie jest ono bezpośrednio widoczne, jak np. w przypadku zachmurzonego nieba.

Do orientacji i komunikacji w ulu służą pszczołom czułki, gęsto obsadzone organami zmysłowymi. Za pomocą czułek pszczoły dotykają świata, wąchają, odczuwają wilgotność powietrza, rejestrują temperaturę czy wartość dwutlenku węgla. Obserwując pszczoły gołym okiem, możemy wprawdzie zauważyć ruch czułek, jednak ze względu na swoje maleńkie rozmiary włochate organy zmysłowe i porowate powierzchnie pozostają niewidoczne. Dzięki organom zmysłowym w czułkach pszczoły mogą reagować nawet na 5-procentowe wahania wilgotności powietrza i zaledwie 0,5-procentowe zmiany temperatury otoczenia i zawartości w nim dwutlenku węgla. Tutaj znajdują się też "punkty pomiarowe" parametrów otoczenia, pozwalając kontrolować klimat ula - orany te umożliwiają pszczołom podjęcie decyzji, czy powinny ul przewietrzyć, schłodzić czy też nagrzać. Te niezwykłe możliwości wymagają jednak czystych organów zmysłowych, toteż pszczoły często czyszczą czułki - przede wszystkim przy opuszczeniu ula.

Budowa ciała pszczoły - Transportowanie pyłku

Gęsto owłosiony korpus robotnic doskonale się nadaje do zbierania pyłku kwiatowego, stanowiącego dla rodziny główne źródło białek. W owłosieniu robotnic zbiera się też, często bez świadomości owada, mnóstwo drobin pyłku. Za pomocą specjalnych szczoteczek na przednich i środkowych kończynach robotnica może sczesać pyłek z siebie i odłożyć to, co przy okazji zbierze do koszyczków na tylnych odnóżach. Tu, w zagłębieniach goleni, przechowywany jest cały zbiór pyłku, przymocowany do szczególnie długich włosków. Oczywiście ani koszyczki, ani szczoteczki nie występują w budowie fizycznej trutnia i królowej.

Budowa ciała pszczoły - Organy ruchu

Niemal cały tułów pszczoły składa się z mięśni. Z uwagi na trzy pary odnóży i dwie pary skrzydeł mieści się tu centrum motoryczne. Wyróżniamy skrzydła przednie i tylne, które w momencie szykowania się pszczoły do lotu łączą się ze sobą poprzez zaczepiania się haczyków skrzydła tylnego o fałdę na skrzydle przednim. Przy starcie skrzydła poruszane są osobnymi mięśniami wystawiania i sterowania. Trzepotanie skrzydłami odbywa się z prędkością od 75 do 150 razy na sekundę, co pozwala pszczołom osiągnąć prędkość lotu nawet do 30km/h. Robotnice wykorzystują skrzydła do sterowania cyrkulacją powietrza - na przykład do rozpraszania zapachu ula i do przywabiania innych robotnic. Jeżeli z jakiegoś powodu potrzebne jest ciepło, gdy na przykład spada temperatura larw lub kłębu zimowego, pszczoły mogą doprowadzić do znacznego podwyższenia temperatury - poprzez zwiększone spalanie na skutek pracy mięśni.

Tak jak wiele owadów, tak i pszczoły mają trzy pary odnóży, które służą im do poruszania się na powierzchni ziemi. Robotnice wykorzystują odnóża nie tylko do przemieszczania się, lecz również do trzymania, przenoszenia i przesuwania różnych przedmiotów. Jak łatwo zauważyć, obserwując pszczoły, ruchliwość i zwinność ich kończyn jest niewiarygodna. Do przemieszczania się po gładkich powierzchniach, takich jak szyby, służą pszczołom przylgi, a do utrzymywania przyczepności na surowym podłożu - stopy, z których każda zakończona jest dwoma pazurami. Na przedniej parze odnóży znajduje się konstrukcja, której rolę można by porównać do chusteczki do nosa. Jest to aparacik do czyszczenia czułków, z którego pszczoła korzysta przy opuszczaniu ula. Poprawia w ten sposób wrażliwość swojego organu powonienia, który znajduje się pomiędzy delikatnymi włoskami czułków.

Budowa ciała pszczoły - układ krwionośny i oddechowy

Bogata w substancje odżywcze krew wypełnia otwartą jamę brzuszną. Pompowana jest ona do głowy skurczami rurkowatego serca poprzez kręte tuneliki między brzuchem a tułowiem. Zaopatrzone zostają w nią przy tym organy wewnętrzne owada. Bezbarwna krew spływa z powrotem do jamy brzusznej, gdzie jej przepływ rozpoczyna się od nowa.

Inaczej niż u kręgowców, u pszczół tlen do komórek nie jest dostarczany przez krwiobieg. Do poszczególnych organów powietrze przedostaje się przez tchawki, do których z kolei dociera z przetchlinek. Pszczoła ma łącznie 10 przetchlinek, umieszczonych po bokach tułowia.